Category Archives: Xeral
Voltamos con… La mujer habitada
Tras o verán, que parecía a fin do pesadelo, comprobamos que non estabamos exentos de unha nova embestida e volvemos a padecer o incremento no número de contaxios por Covid-19. As Bibliotecas Municipais da Coruña foron abrindo, con cautela, os seus servizos á cidadanía. Sen présa pero sen pausa, as bibliotecas retornan ao seu lugar, xunto aos seus usuarios, recibindo os alentos e colaborando para facer un pouco máis levadeira esta impensable pandemia que nos tocou vivir.
Na biblioteca Sagrada Familia comezamos outubro coa volta ás sesións presenciais do club de lectura. Unha vez establecidas as distancias de seguridade, os grupos estables de participantes e as medidas de hixiene, todos estabamos desexando volver a vernos as caras, poder acompañarnos. As redes sociais poden axudar á comunicación pero nunca substituirán as miradas cara a cara, os sorrisos cos ollos (xa que as máscaras non nos deixan ver os dentes) e o ton das voces nos comentarios. Os clubs de lectura naceron para facer compartido o pracer da literatura, para achegar persoas diversas en torno a este obxecto e necesidade comúns, e por aquí continuamos facendo valer esa proposta.
Como primeira lectura deste novo curso seleccionamos La mujer habitada da nicaragüense Gioconda Belli, unha novela de aventuras con píntegas de realismo máxico que nos sitúa na cidade imaxinaria de Faguas nun tempo indeterminado que parece rondar a década dos 70. Protagonizada por dúas mulleres fortes e empoderadas, vivindo en épocas moi distintas ambas teñen que loitar pola liberdade, a propia e a dos que as rodean.
Lavinia é unha arquitecta nova, formada en Europa, que retorna ao seu país coa esperanza de poder construír a súa vida á marxe das convencións da sociedade á que pertence. Revelada contra ese mundo de inxustizas sociais non atopa o seu sitio a carón dos que sempre a acompañaron, a súa visión do mundo está moi afastada da que se espera nunha rapaza da súa clase. A relación con Felipe proporciónalle a perspectiva que lle faltaba para comprender a realidade do país, o seu compromiso vai máis alá do medo e lévaa a vivir experiencias que nunca imaxinou.
Itzá é a segunda protagonista. Atravesa o tempo e entra a formar parte da vida de Lavinia, aínda que non sexa consciente desta conexión. Itzá viviu a chegada dos conquistadores españoles, participou na rebelión contra as masacres, os roubos e os enganos aos que someteron ao seu pobo, e agora ve como a vida das mulleres actuais tampouco está exenta de soidade, sacrificios, loitas e medos. Moito cambiou o mundo desde que ela non o habita pero as mulleres continúan traballando polo seu lugar e someténdose infinidade de veces aos designios do “establecido”.
O contexto no que se desenvolve a novela parece reflectir a loita do Frente Sandinista de Liberación Nacional (FSLN) de Nicaragua, do que a propia autora formou parte, ata o derrocamento de Anastasio Somoza como presidente do país e a fin da dinastía da súa familia. A distancia entre clases sociais, o goberno militarizado e a impasividade das clases altas ante a extrema pobreza das baixas están presentes ao longo de toda a novela. Estes feitos non deixan indiferente a Lavinia e desde a súa posición privilexiada colabora coa loita superando todos os prexuízos.
Gioconda Belli
A autora posúe unha posición privilexiada para falar da historia recente do seu país. Feminista, activista, periodista e política, traballou toda a súa vida do lado da liberdade, intentando derrocar aos opresores e construíndo unha Nicaragua igualitaria. Durante a ditadura participou activamente no FSLN realizando todo tipo de traballos, desde facer de correo clandestino ata buscar apoios estratéxicos en Europa. Tras o triunfo da Revolución Sandinista desempeña varios cargos de goberno ata a súa renuncia no 1990.
Casada en tres ocasións e nai de catro fillos, a súa carreira literaria comezou da man da poesía, xénero polo que acaba de recibir o premio Gil de Biedma 2020 por El pez rojo que nada en el pecho, inédita polo de agora. Desde o seu primeiro poemario, Sobre la grama, editado en 1972, xa son doce as obras poéticas publicadas da autora, a maior parte delas en varios países. Na Rede de Bibliotecas Municipais da Coruña contamos con Fuego soy, apartado y espada puesta lejos, Apogeo, El ojo de la mujer e Escándalo de miel.
A novela que nos ocupa é a primeira da autora, editada por vez primeira na décado dos 80, pero non por iso menos trascendente. Seguíronlle Sofía y los presagios e Waslala na década dos 90 e xa nos 2000 El pergamino de la seducción, El infinito en la palma de la mano, El país de las mujeres, El intenso calor de la luna e Las fiebres de la memoria, a maioría delas tamén dispoñibles no catálogo das BMC xunto ás obras doutros xéneros. El taller de las mariposas é un conto infantil publicado xa en 1987 e que foi traducido ao alemán, holandés e italiano. Plasmou as súas vivenzas dentro do sandinismo na obra El país bajo mi piel, memorias de amor y de guerra, que editou Plaza&Janés en España en 2001 e tamén se publicou noutros idiomas e países ese mismo ano.
Na sesión deste luns comentaremos o remate desta novela. Xa na anterior reunión nos aportou boas reflexións sobre o papel da muller, a súa dependencia e independencia dentro da sociedade, o que se espera dela e o que está disposta a facer para reivindicar o lugar que cada unha de nós consideramos que nos corresponde. Foron recoñecidas na tertulia as expresións do país, tan ben reflectidas na narración, e que tanto axudan a crear o ambiente no que se desenvolve a acción. Sen dúbida é unha lectura interesante, polo tema, pola forma, polo contido. Pese a estar escrita na década dos 80 non resulta anacrónica na actualidade, hoxe continúa a manterse como lectura recomendable. Pechamos xa este capítulo para comezar un novo dedicado ao mestre Miguel Delibes, no ano do seu centenario, coa lectura (ou relectura) de El hereje que, sen dúbida, tamén nos reportará boas conversas no club.
Despedímonos ata a próxima, boas lecturas a todos!!
Capitalismo Canalla, de César Rendueles
O pasado 6 de outubro, o club de lectura de Monte Alto retomou a súa actividade despois do parón obrigado pola COVID-19. As e os asistentes quixeron salientar as medidas de seguridade levadas a cabo pola biblioteca e amosáronse felices de poder volver participar nas reunións do club. Foi unha tarde agradable onde nos puxemos ao día despois destes meses sen vernos e, sobre todo, falamos de libros.
Nesta ocasión, puidemos debater sobre o mundo no que vivimos grazas ao libro Capitalismo Canalla, de César Rendueles.
César Rendueles naceu en Girona, medrou en Gijón e vive en Madrid. É doutor en filosofía e actualmente profesor de Socioloxía. Durante oito anos (2003-2012) dirixiu proxectos culturais no Cículo de Bellas Artes de Madrid.
Editou textos de autores clásicos como Karl Marx, entre outros, e traballou como traductor.
O seu primeiro ensaio, Sociofobia: El cambio político en la era de la utopía digital, (Capitán Swing) foi publicado en 2013. Nel reflexiona sobre o papel das redes sociais e Internet na acción política e comeza a expoñer xa a súa visión do capitalismo coma un sistema destrutor das relacións sociais. O libro foi elixido mellor ensaio do ano por El País.
Capitalismo canalla (Seix Barral, 2015) é o seu segundo ensaio. En 2016 publica En bruto: Una reivindicación del materialismo histórico (Catarata) e Los (bienes) comunes: ¿Oportunidad o espejismo? (Icaria), este último en coautoría co catedrático de ciencia política Joan Subirats. O seu último libro é Contra la igualdad de oportunidades: Un panfleto igualitarista (Seix Barral, 2020).
La meritocracia es un sistema de legitimación de los privilegios heredados.
César Rendueles en entrevista de Rodrigo Poncede León para elDiario.es (02/10/2020)
En Capitalismo Canalla, César Rendueles pretende explicar a súa visión do capitalismo a través das literatura, das lecturas que o marcaron durante a súa vida. Un resumo desta obra podería ser o que el mesmo di na páxina 22:
En realidad, vivimos en una civilización única en la historia. Por primera vez una inmensa cantidad de personas basamos nuestro sustento material y nuestra organización social en la práctica generalizada de tratar de obtener ventaja de los demás. No en los estadios, sino en los mercados de trabajo, inmobiliarios, de alimentos, de transporte, culturales, energéticos… Cada mañana, al salir de casa, nos enfrentamos a personas a las que tratamos de vencer en una sucesión sin fin de desafíos comerciales: venda caro, compre barato.
Capitalismo canalla, p. 22, César Rendueles
Ademais, e tendo en conta que os e as asistentes do club eran grandes admiradores e admiradoras de Quino, puidemos lembralo e contrapoñer a lectura do libro con grandes tiras humorísticas do autor de Mafalda, falecido o pasado 30 de setembro.
Desde o club de lectura de Monte Alto, seguiremos a reunirnos semanalmente, con todas as medidas de seguridade e sempre que as condicións así o permitan, para falarmos de libros. Que a COVID-19 non paralice a cultura!
I have a dream
A morte de George Floyd o 25 de maio en Mineápolis nun arresto provocou múltiples protestas nas principais cidades de Estados Unidos. Baixo o slogan “I can’ t breathe” (non podo respirar), a frase que repetiu unha e outra vez Eric Garner cando faleceu en 2014 en Nova York en circunstancias similares, a mobilización estendeuse por cidades de todo o mundo. Son protestas, convocadas normalmente polo movemento “Black lives matter”, contra a violencia policial, a discriminación social e cultural, a desigualdade de oportunidades, a marxinación cotiá, os prexuízos… E é que, a pesar dos grandes logros alcanzados polo Movemento polos Dereitos Civís nos anos sesenta, as vellas feridas da discriminación racial aínda están abertas, e a loita continúa.
Fagamos un pouco de historia:
Rematada a Guerra de Secesión (1861-1865), a escravitude foi abolida en Estados Unidos. Os escravos da Confederación foron liberados, e os afroamericanos gozaron dun curto período de liberdade e igualdade.
Na década de 1870, coa aprobación das “Leis de Jim Crow” elimínanse moitos destes logros nos estados do sur: instáurase un sistema de segregación racial aplicable a espazos públicos e privados, prohíbense os matrimonios mixtos, promúlganse leis nalgúns estados que dificultan ou impiden o dereito ao voto á poboación negra, e xéranse enormes desvantaxes fronte aos cidadáns brancos.
É un período de forte violencia racial, de linchamentos a mans das organizacións supremacistas. Os cidadáns negros dos estados do sur serán abandonados polos seus gobernos durante un longo período de tempo. Non será ata a segunda metade do século XX que a situación comece a cambiar.
En agosto de 1955 Emmett Till, un adolescente negro, foi asasinado en Mississippi por relacionarse cunha muller branca. Non foi un acontecemento illado, pero os xornais fixéronse eco desta noticia que conmocionou o país. Uns meses despois, Rosa Parks negouse a ceder o seu asento no autobús de Montgomery.
Este feito, polo que acabou en prisión, considérase o inicio da loita polos dereitos civís en Estados Unidos: unha loita longa, principalmente non violenta, para estender o acceso pleno aos dereitos civís e á igualdade ante a lei aos grupos que estaban excluídos deles, sobre todo aos cidadáns afroamericanos. Unha loita contra a discriminación e a segregación racial, especialmente no sur de Estados Unidos, dirixida por grandes líderes como Luther King, autor do discurso que da título a esta entrada, ou Malcom X. O feminismo afroamericano terá as súas propias activista: Angela Davis, Assata Shakur… incorporan a loita pola igualdade de xénero á batalla contra a discriminación racial, distanciándose en moitas formulacións do feminismo branco. Alcanzarían grandes logros: a Lei dos dereitos civís (1964) e a Lei de dereito a voto (1965). Pero a loita cobraría a vida de moitas persoas, entre elas as de tres grandes líderes: Medgard Evers (1963) , Malcom X (1965) Martin Luther King (1968)
Na guía de lectura que aquí presentamos queremos ofrecerche una selección de obras que se fan eco desta situación.
Libros, documentais, cómics, películas… que falan deste conflito, desta loita, e dos grandes líderes que a protagonizaron así como tamén do movemento feminista afroamericano e as súas protagonistas. Dos músicos que uniron as súas voces a estas protestas.
Obras de ficción, películas e novelas que abordan o drama da escravitude, do racismo, a segregación, que asoman ás raíces mesmas da sociedade norteamericana, que falan da loita individual e colectiva pola igualdade e apuntan ao longo camiño que aínda queda por percorrer.
Primamos nesta selección a obra de autores e autoras afroamericanos, porque queremos que as súas voces sexan escoitadas, non só como coñecedores do conflito, tamén polo seu potencial literario: escritores como James Baldwin, Alex Haley, Ralph Ellison, Chester Himes, se fixéronse escoitar nos anos cincuenta e sesenta, nos anos centrais da loita. Autoras como Toni Morrison , Maya Angelou, Alice Walker, combateron a discriminación especialmente desde o punto de vista da muller,e abriron camiño a outros moitos escritores e escritoras de cor.
E destacamos a forza emerxente das novas voces literarias: Chimamanda Ngozi Adichie, Yaa Gyasi, Taiye Selasie, Paul Betty, Colson Witehead, Walter Mosley, Jesmin Ward, Tayari Jones, Dinaw Mengestu, ZZ. Packer, Edward P. Jones, ou Ayana Mathis. Escritores e escritoras novos que falan de prexuízos raciais, de desigualdade de oportunidades, pero tamén dos problemas de identidade dos inmigrantes de primeira e segunda xeración que vivindo nunha amalgama de culturas diferentes non se senten integrados plenamente en ningunha delas.
Rewind, última lectura da tempada do Club dos Luns Fórum
Para rematar o curso tan atípico que resultou ser o 2019/2020 por mor da aparición da COVID-19 e que supuxo o truncamento das sesións presencias, no Club dos Luns de Fórum eliximos como lectura final Rewind do ourensán Juan Tallón – podedes consultar a guía de lectura aquí-. Foi unha elección totalmente influenciada neste caso pola opinión pública e as boas críticas que a obra non deixa de recibir e que despois da súa lectura no Club dos Luns constatamos que son totalmente certas. A lectura foi a través da Plataforma de Préstamo de libros electrónicos eBiblio Galicia e os encontros coma todos os do da época do confinamento a través da plataforma zoom. Unha experiencia ben distitna ás tertulias presencias de cada luns pero que nos brindou a maneira de estar conectadas durante o tempo de distanciamento social.
O autor: Juan Tallón
Nado en Vilardevós en 1975, é un xornalista e escritor galego.
Licencious en Filosofía e exerceu como xornalista en medios como El Progreso, Jot Down e El País, entre outros.
A autopsia da novela (2007) é a súa primeira obra longa de ficción, un xénero xa frecuentado dende o relato curto. Participou en diversas publicacións colectivas, gañando coa súa primera novela o IV Premio Nicomedes Pastor Díaz. Publicou obras tanto en galego como en castelán e moveuse na non ficción —Mientras haya bares—, o ensaio —Libros peligrosos— e a novela —El váter de Onetti, Fin de poema, Salvaje Oeste e Rewind—, ademais de escribir relatos.
Entre os recoñecementos que recibiu Tallón atópanse premios como o Francisco Fernández del Riego, o Pastor Díaz de Novela e o Manuel Lueiro Rey, por destacar algúns.
A obra: Rewind
Pouco máis que engadir ao que xa se dixo sobre a nova novela de Tallón, pero dende o Club dos Luns Fórum non queriamos deixar pasar por alto a nosa humilde análise.Tallón aborda en Rewind un suceso traumático, unha explosión moi extraña nun edificio da cidade francesa de Lyon un venres de primavera calquera que nun comezo se presentaba coma un día perfecto. O acontecemento acaba coa vida de Luca, Ilka e Emma estudantes moi diferentes entre sí e de distintas nacionalidades pero que compartían piso e as ansias de vida propias da xuventude. O único supervivinte é Paul Madiot un estudante de Belas Artes que se salva grazas á urxencia de acudir ao lavabo situado ao final do corredor. A partir dese suceso prodúcese a acción de rebobinar a través do punto de vista de cinco personaxes que fan de narradores intentando atopar o momento exacto no que mudou todo.
Cunha prosa aparentemente sinxela, escasa de diálogo, pero cargada de detalles, sumado a uns personaxes moi ben caracterizados, Tallón consegue que o lector se introduza totalmente na historia e consegue facelo sentir unha chea de sensacións por veces totalmente reais. Un bo exemplo é o nó que se atragoa na gorxa durante a escena na que os pais de Emma acoden á morgue para identificar o cadáver da súa filla. A pesares de que en palabras do propio Tallón nunha entrevista con Europa Press decía:
“A estas alturas, donde son tantas ya las imágenes que nos han conmocionado y la muerte está tan presente a lo largo de nuestra vida, que ésta ya no sorprende a nadie: es difícil sorprenderse a uno mismo pensando en la muerte como algo que le va a afectar”,
pero a través da novela, o lector volve conmocionarse como a primeira vez ante os acontecementos tan ben narrados da historia.
Sen dúbida, non puidemos facer mellor elección á hora de escoller Rewind como peche de tempada do Club dos Luns de Fórum porque foi un ano atípico pero con este libro despois de todo o acontecido reflexionamos aínda máis sobre temas como a destrución, o amor ou a indiferencia. De Rewind podemos dicir que foi unha novela que nos sorprendeu a todas máis do esperado e que nos fixo permanecer expectantes ata o final. Un libro ao que coincidimos en voltar despois desta primeira lectura no dixital para retomala con papel e lápis porque as súas citas e reflexións son para anotar e voltar a elas unha e outra vez.
“Siempre hay un segundo cuando el mundo te espanta, porque alguien a quien amas fallece, o enferma, o simplemente caes enfermo tú, en el que adquieres conciencia de la fragilidad de la vida,, incluso de su extrema transitoriedad, y vislumbras que las cosas trascendentales son otras diferentes a las que regularmente persigues.”
Dende logo Rewind é un libro cunha gran carga vital, así o manifesta o propio autor nunha entrevista á ABC Cultura,
“No es una novela triste, sino una novela de cómo la vida nos da la espalda y cómo nos giramos sobre nosotros mismos y seguimos adelante. Se trata de continuar. Las cosas ya no van a ser como eran antes: no vas a volver a la casilla de salida. Tienes que inventarte un nuevo cero a partir del que crecer. Vas a ser otra persona, pero vas a seguir siendo persona. Y las personas no estamos hechas para la derrota, como decía Hemingway. Nos caemos, pero nos levantamos”
E sen querer desvelar máis, con esa mensaxe nos quedamos porque nos parece o broche perfecto para poñer peche a esta tempada de lecturas que sen dúbida non esqueceremos. Agardamos poder vernos moi pronto nas tertulias presencias con novas lecturas, namentras desfrutade do verán e da vida porque todo pode cambiar nun segundo.
Lecturas ouvidas, lecturas sentidas vol. II
O estado de alarma continúa e nos continuamos coas nosas lecturas ouvidas durante o resto do mes de maio ata finalizar a tempada. Con Leila Guerriero xa comezáramos o mes pero, sendo o mes das nosas letras, aínda nos quedaban sesións suculentas do club de lectura. Para celebrar este mes e participar doutro xeito na campaña #DesconfinarALingua das Bibliotecas Municipais, no club de lectura da Sagrada Familia decidimos “desconfinar” tamén as nosas palabras favoritas do idioma galego e con elas fixemos unha composición que nos quedará de recordo deste ano sen precedentes.
O encontro virtual dos clubs de lectura con María Reimóndez, autora de “A esencia da cidade”, achegounos este relato, que convertemos parcialmente a audio para seguir o fío das nosas reunións. O relato, publicado por Amnistía Internacional dentro de “Camiñan descalzas polas rochas: autoras polos dereitos das mulleres”, resultou moi estimulante, poñendo o punto na dor e na recuperación, que é posible si, por suposto, da vivencia de maltrato na adolescencia. 
A presentación deste feito toca na sensibilidade de calquera e as integrantes do club Sagrada Familia non ían ser menos. Fonda indignación porque se sigan dando estes feitos na actualidade, e agradecemento á autora por estar disposta a presentalos así, para que todos tomemos conciencia e intentemos evitar que se repitan na nosa contorna.
Tamén tivemos tempo para abordar a figura de Ricardo Carvalho Calero, autor e mestre homenaxeado deste ano no Día das Letras Galegas, que tamén foi tratada polo resto dos compañeiros dos clubs de lectura das Bibliotecas Municipais da Coruña como xa coñecemos a través da publicación dedicada a este feito.
Non foi sinxelo atopar audios coas súas obras literarias sendo como era, mestre e estudoso do noso idioma, abundan as súas entrevistas e participación en conferencias sobre o reintegracionismo do galego e a reivindicación da autonomía de Galicia, feitos polos que foi fortemente represaliado durante a ditadura. Atopamos un fragmento de “Scórpio”, Premio da crítica de narrativa galega en 1987, que nos conta a execución dun soldado por rebelión e morte dun superior durante a Guerra Civil.
Neste pequeno anaco da xigante obra xa podemos albiscar a trascendencia da novela que narra toda a vida do protagonista, Rafael Martínez Pinheiro (alcumado Scórpio) a través da época republicana e logo durante a Guerra Civil ata a caída da República.
Unha execución nunca é un momento agradable, e tampouco nolo mostra así o autor, que resalta a desesperación do reo durante as súas últimas horas. Móstranos, iso si, a humanidade que manteñen os soldados e o avogado defensor pese á crueza da guerra, que serve de único apoio ao sentenciado a morte. Destacamos na tertulia o último pensamento do condenado, o recordo da nai e das súas ensinanzas, que non sempre somos capaces de seguir, pero que sempre procuran o noso ben.
A vantaxe de compartir lecturas e reflexións, no contexto que sexa, é que todo parece máis levadeiro e, aínda que parece que abandonamos o humor no mes de abril a intención do club non é entristecer a ninguén. Pero continuamos cunha fonda tristura na seguinte semana de debate, tristura atemporal por chegar da man de Antón Chéjov e o seu relato “La tristeza”, que comentamos o luns 25 de maio.
Este pequeno relato, publicado na afastada Rusia de 1886, conta a historia dun pai, cocheiro en Moscú, que lamenta a morte do seu fillo durante unha fría e lúgubre noite de traballo. Este home non atopa consolo en ningures, pola contra recibe maltratos dos clientes, totalmente indiferentes á súa situación. O desenlace serve de cumio de tristura, desengano, pero non volo contaremos aquí, recomendamos a súa lectura ou escoita atenta.
Aproveitamos a ocasión de coñecer ao “pai do relato” para comentar tamén outro clásico dos seus, “Muerte de un funcionario”. En este caso a tristura vai diminuíndo; sen chegar a ser un relato de humor, ten píntegas de excéntrico pola reacción desmesurada do protagonista. Non escapou da conversa a importancia das convencións sociais da época, que de seguro non coinciden practicamente en nada coas actuais, e impoñían un pouso de servilismo nas relacións cos superiores en rango e en escala social. As participantes da tertulia foron sensibles a esta situación social que diferenciaba tanto as persoas polo momento, o lugar e a familia na que naceran. Conscientes do cambio social que podemos gozar co paso dos anos, ninguén quere volver un paso atrás, nin para coller pulo.
E imos chegando ao momento da parada vacacional, parece que a pandemia comeza a remitir e todos queremos dispoñer de máis tempo ao aire libre que compense os días de encerro obrigado. Pechamos a tempada cun autor de prolífica traxectoria e recoñecido prestixio internacional, Mario Vargas Llosa. Cun dos seus primeiros relatos, “El abuelo” publicado en 1956 no diario El Comercio de Lima, e incluído tres anos despois na colección de relatos “Los jefes“. Recuperamos a súa lectura na canle de Youtube Audio Libros Sense:
Resulta un relato confuso pola intención, non somos capaces de comprender a actuación do protagonista, meter medo a un neto, de forma tan violenta, non é propio dun avó, polo menos dos avós que coñecemos. A escrita é salientable, mantén a atención en todo momento e todos queremos saber qué é o que vai facer este avó que tanto maquina. A presenza da calavera tamén nos desconcerta, ¿cómo se pode atopar así, nunha cuneta, cando se vai nun taxi? Hai quen o clasifica como relato de medo, nós non o describiriamos así, pero si coma un relato desconcertante. Nada que ver coa segunda proposta da sesión.
O segundo audio pertence a unha lectura que o propio autor fixo da súa novela biográfica “El pez en el agua“, publicada en 1993 por Seix Barral e que relata unha grande parte da súa vida desde os primeiros anos, a súa nenez, a relación co seu pai; ata o seu paso pola política, finalizado trala derrota pola presidencia de Perú ante Alberto Fujimori.
Integrado nunha novela biográfica, o texto limítase a contar o que ocorreu, sen artificios literarios máis alá da descrición dos feitos e a exposición das sensacións dos protagonistas. Sen chegar a ser explícito, fainos partícipes das inquedanzas da parella, podemos sentir cómo se enfrontaron ao rexeitamento da familia apoiados nos seus sentimentos e na súa valentía. A conversa deunos para destacar o desenvolvemento social e económico que se desfrutaba en hispanoamérica no século XX, alonxados da situación española. Coñeciamos os comentarios dos que alí emigraron coincidindo coa época do relato, e os seus recordos axudaron a comprender a facilidade coa que Julia e Mario salvaron os problemas de idade e de convencións sociais para acadar o seu matrimonio.
A lectura ouvida deste premio Nobel resultou ser un bo broche de ouro para esta tempada do club de lectura da Sagrada Familia. E descubrindo dous relatos tan dispares creo que moito máis. Trátase dun autor de múltiples facetas co que non coincidimos en moitas delas, pero fomos capaces de recoñecer nel a súa valía como narrador e periodista. Coido que fixemos nosa a frase “non xuzgues un libro pola súa cuberta” e foi aplicada ao autor nesta sesión, de seguro que a seguiremos aplicando no noso día a día.
Finalizada queda esta “extraordinaria” tempada do club de lectura da Sagrada Familia e non queremos despedila sen agradecer a confianza e participación das integrantes, que tanto nos ensinaron este curso e seguro que moito nos queda por aprender nos seguintes. Porque imos regresar, aínda non podemos saber de qué forma pero voltaremos coas mesmas ilusións nas tertulias, nas lecturas e na compaña de todas vós.
Apertas grandes para todos e disfrutade moito da liberdade conseguida tras o confinamento. Saúde ante todo!!
Lecturas ouvidas, lecturas sentidas
Temos xa encamiñada a desescalada do confinamento, nas bibliotecas estase a traballar a reo para dispoñer dos espazos coa maior seguridade para todos, usuarios e persoal. Máis axiña que tarde poderémonos ver de novo e comentar os momentos vividos durante todo este tempo. Porque do que todos estamos seguros é que vivimos un tempo estraño, para o que ninguén estaba preparado, e que fixo da adaptación a nosa principal ferramenta.
No club de lectura Sagrada Familia quedamos a medias dalgunha lectura e coa listaxe de pendentes preparada. Pero a situación non animaba á lectura, son moitas as voces que recoñeceron non contar con capacidade de concentración nestes días, e a lectura dixital tampouco nos servía como reclamo. Artellamos unha forma de estar máis conectadas e seguir facendo as reunións do xeito máis familiar posible.
A través dos audios do chat puidémonos sentir máis preto e comunicar mellor as emocións que moitas veces, na escrita de mensaxes, resultaban imprecisas. De feito, a interpretación dos textos que a miúdo aporta o relator, transmite sentimentos que nos fan espertar nestes días tan mornos de contactos. Tamén a lectura poética coa que damos comezo ás sesións actuou como un bálsamo que nos envolvía na atmósfera agradable e confiada propia das reunións de comezo de semana na biblioteca.
Comezamos escoitando o relato “La casa tomada” de Julio Cortázar, que foi tamén debatido en varios dos nosos clubes con magnífica aceptación en todos eles. É unha curiosa historia de confinamento; pese a ter a posibilidade de saír á rúa e relacionarse, os protagonistas viven unha vida afastada da sociedade, chea de rutinas e co mínimo contacto co resto do mundo, ata que notan singulares “presencias” na súa vivenda. A tertulia tendeu á valoración da socialización como parte integrante do noso ser, como era de esperar dada a nosa situación, e ese illamento voluntario resulta case un insulto nestes días de incomunicación.
Por suposto, cada quen é libre de decidir cómo vivir a súa vida, pero no caso dos protagonistas, case nos parece un desprezo pola sociedade que os rodeaba. Deixamos atrás as referencias ás presencias descoñecidas, esas amenazas que lles restrinxen os movementos dentro da súa propia casa, para centrar a conversa na actitude coa que os protagonistas afrontan as súas vidas. Sen dúbida trátase dun relato dun profundo calado tamén moral, que supoño non pretendía ser moralista, dos que permanecerán na memoria de todas nós. Tanto é así que non resultou fácil manter o nivel das propostas para todas as semanas, mais intentámolo.
A seguinte semana comentamos un relato de Juan José Millás, prolífico e irónico autor español coñecido por todas e seguido tamén nas súas colaboracións radiofónicas. Escollemos “Mi pierna derecha”, un relato curto incluído na obra “Los objetos nos llaman” publicada por Seix Barral en 2008, sobre as relacións pais e fillos e a impotencia que se crea cando a comunicación non é fluída.
Un pai e un fillo que non falan desde hai anos, atópanse por casualidade; o pai, en apuro,s é axudado polo fillo, narrador da trama, que non se da a coñecer. O feito de que se ofrecera a axudalo implica unha necesidade de aproximación entre eles que logo parece que desbota ao non identificarse, xustificándose con explicacións sobre o pasado. Non é fácil recuperar unha relación rota cando ademáis falla a comunicación, pero tampouco debe ser fácil permanecer alonxados das persoas que máis queremos. Moito nos deu para debatir este relato, pais, fillos, complexos, defectos, pérdida, comunicación, superación,… Quedamos con ganas de saber máis sobre estes dous personaxes e, sen dúbida, trátase dun autor que recomendaremos polas lecturas frescas e irónicas que nos ofrece.
Continuamos con autores españois e radiofónicos e escollemos a Elvira Lindo para a tertulia da terceira semana de audio-textos. Tratándose dunha autora con tanta traxectoria na radio, na rede atopamos numerosos arquivos de audio cos seus programas, pero decidímonos por un fragmento do monólogo “Una mujer inconveniente”, presentado no Festival Ja! (literatura y arte con humor) de Bilbao no 2016.
Neste anaco relata os seus comezos vitais como filla última do matrimonio dos seus pais; cunha alta dose de humor e ironía transportounos aos momentos da infancia, tan recordados e tan reconfortantes durante o confinamento. Aquelas nais sen medo a traumas, sen pelos na língua, aqueles irmáns que che axudaban a meter a pata cada día, a facer as maiores trasnadas posibles,… evocan lembranzas tenras e saudables. Todas estas fixeron que o debate chegase tamén a valorar o traballo feminino actual que, as máis das veces, suma todo o realizado nas xeracións anteriores dentro da casa, ao traballo fora da mesma. Canta forza demostran esas nais traballadoras sostendo toda a vida ao seu redor un día tras outro.
Co gallo da celebración do Día do Libro moitas foron as participacións de autores en programas de televisión, radiofónicos ou a través das redes sociais; achegáronse así aos lectores do único xeito posible nestes momentos (e ¡gracias!). Elvira Lindo participou no programa especial Late motiv de Andreu Buenafuente e del rescatamos un relato sobre o seu “confinamento” que fixo as delicias de todas as participantes, polo real e polo imaxinado, porque sen humor… ¿qué sería de nós sen o humor?
Xa estabamos na cuarta semana de encontros confinados e voltamos a cruzar “o charco” para escoitar os relatos de Leila Guerriero da súa propia voz. Foron tres os relatos da obra “Teoría de la gravedad” escollidos para seren liberados a través da web da editorial Libros del Asteroide, presentados en formato vídeo-lectura.
Dos tres vídeos foron máis ben dous os que estimularon o debate; “Equivocada” proxéctanos o recoñecemento deses momentos de felicidade que ás veces escápannos das máns, ou non somos quen de aprecialos ata que nos quedan lonxe e, co vivido vivido, os identificamos dese xeito. Non quedou sen mencionar a necesidade de valorar os pequenos momentos do día a día que nos resultan tan pracenteiros e nos insuflan pequenas, ou grandes, doses de conforto; o simple feito dun paseo, dun café en boa compaña, dunha parolada coa xente adecuada ou mesmo a ollada do mar, bravo ou tranquilo, ás veces apórtannos máis felicidade que a sentida o día da maior celebración. Só temos que saber saborealos para enriquecer eses nosos días.
Leila Guerriero: ‘Equivocada’ from Libros del Asteroide on Vimeo.“Instrucción 17” trata sobre o amor, máis ben sobre a fin do amor de parella, e amosa tamén certa dose de machismo implícito en moitas delas, os coidados da muller ao marido. Cando todo aquilo que se facía para coidar, para procurar o benestar da persoa amada, xa non apetece, xa supón un esforzo porque el (neste caso é un home) xa non merece ese adxectivo. Un texto moi suxerente para comentar no club, que nos reafirma nas convicións sobre a independencia, o amor sá, o cariño sin obrigas,
Con todo este material, estas lecturas ouvidas tan variadas, chegamos a mediados de maio pero non rematamos ahí. Nunha próxima entrega compartiremos con vós as nosas últimas tertulias antes de dar por finalizada a extraordinaria tempada 2019-20.
Seguen as lecturas dende o confinamento
No Club de Lectura dos Luns de Fórum continuamos compartindo lecturas e debatendo en torno a elas a través das sesións virtuais que tanto nos uniron durante a etapa de confinamento e que nestas últimas semanas xa de curso nos siguen alentando. Animadas polas lecturas compartidas do Club de Lectura LGTB , despois do relato de María Reimóndez “A esencia da cidade” (do que xa tedes dispoñible o vídeo do encontro por se non o vistes) continuamos con “A cabeza de Medusa” obra gañadora do Premio Fundación Caixa Galicia de literatura xuvenil 2008 da académica Marilar Aleixandre.
Do primeiro libro lido da autora no club sorprendeunos a súa prosa áxil e directa narrada en terceira persoa onde conxuga descrición, narración e diálogo. A través dos seus personaxes principais (Sofía, Lupe, Rubén, Elvira, Nicolás, Jessica, Teresa…) a historia pon enriba da mesa valores tan fundamentais como a dignidade, o respeto, a igualdade de xénero, a xustiza, a madurez ou a amizade cun carácter ao noso entender moi didáctico para o público ao que vai dirixido. Podedes consultar a guía de lectura sobre a obra e á autora.
Para continuar animámonos co novo libro de Lorenzo Silva “Y te irás de aquí” que o autor asinou baixo o seudónimo de Patricia Kal e editou ‘ Zenda’, de descarga gratuita na web da revista XLSemanal durante o periodo da corentena. Segundo o propio autor confesou, enviou o manuscrito da novela baixo o nome dunha suposta autora de nome descoñecido, fíxoo para comprobar como unha novela dun autor descoñecido, rexéitase sistematicamente, ás veces sen lela. Outras editoriais valorárona, pero finalmente, non consideraron oportuno incluíla no seu catálogo.
Lorenzo Silva comenta que volveu experimentar o mesmo rexeitamento que tivo 25 anos antes cando enviou a varias editoriais a súa primeira obra “La flaqueza del bolchevique”. E que estaba disposto a pagar o prezo por comprobar como o sistema de selección de orixinais segue funcionando igual desde entón.
Digamos que era un experimento, y también una necesidad. La de confrontar a los editores primero, y a los lectores después, con una novela que fuera sólo el texto, sin ninguna indicación acerca de la persona que lo escribió, más allá de su lugar de nacimiento. Quería despojar a la historia de la losa de la autoría, que en mi caso es una marca ya consolidada y por tanto fuente de todo tipo de prejuicios, tanto positivos como negativos.
Podedes ler a entrevista en El Semanal
A obra:
(Sinopse)
Rosa, unha profesional madrileña na corentena, coñece nunha festa á que a arrastra contra a súa vontade a súa muller, Elena, a unha perturbadora rapaza Milena, da que cae prendada de maneira fulminante. Podería quedar aí a cousa, nun cegamento nocturno sen consecuencias, pero a fortuna non está ao lado de Rosa, ou si: a moza non só a corresponde, senón que a convida a verse ás costas das súas respectivas parellas. A decisión de Rosa conducirá ao final do seu matrimonio con Elena, a perda da súa casa, o descubrimento dunha paixón nunca antes experimentada e o exame profundo dos danos do seu ser e da súa biografía. Tamén a levará a comprender e apreciar o que a sostén e fai forte, e a percorrer con novos ollos a súa cidade natal, Madrid, e parte dos seus arredores, para mostrarllos baixo a calor asfixiante do verán de 2019 á barcelonesa atenta e curiosa que é Milena. A experiencia así compartida co seu mozo amante faralle exporse, en fin, o valor da propia existencia, que só emerxe de maneira completa e cabal no instante e no acto do sacrificio.
(Crítica)
“Y te irás de aquí” non é unha novela romántica aínda que sí conta unha historia de amor entre dúas mulleres pero na que nos resultou case imposible meternos no papel de Rosa, a protagonista. Un personaxe cargado de demasiados estereotipos masculinos que nos impedían ao longo da historia ver unha relación entre dúas mulleres.
Tampouco estamos ante unha novela de crítica social pero sen embargo Silva, que non a evita nas súas historias, aquí, como non pode ser menos, volve estar presente. Silva é un escritor comprometido e podéndose estar máis ou menos de acordo coas súas opinións o que non se pode negar é que nunca as esconde.
“Y te irás de aquí “ten máis que ver coa levedade do ser nunha vida que só chega a ser plenamente auténtica no momento do Sacrificio, película do cineasta Tarkovski á que se fai referencia durante o relato. Facendo un percorrido por lugares moi coñecidos de Madrid Lorenzo Silva fai tamén un repaso dos últimos acontecementos deste país e toca temas moi de actualidade.
O autor:
Lorenzo Silva Amador. (Madrid, 7 de xuño de 1966). Autor de artigos e relatos, ensaísta e novelista. Licénciase en Dereito na Universidade Complutense de Madrid e traballa como avogado de empresa de 1992 a 2002. En 1997 é finalista do Premio Nadal por “La flaqueza del bolchevique” (1997), novela que foi adaptada ao cinema polo director Manuel Martín Cuenca no ano 2003 baixo o mesmo nome.
En 1998 recibe o Premio Ojo Crítico pola súa novela “El lejano país dos estanques” (1998). Destaca polas súas novelas policiacas, ás que dedicou gran número de libros, entre os seus máis coñecidos a serie protagonizada polos Gardas Civís Bevilacqua e Chamorro. No ano 2000 recibe o Premio Nadal por “El alquimista impaciente” (2000), segundo libro da devandita serie.
En 2004 recibe o Premio Primavera de Novela por “Carta Blanca” (2004), novela que narra o período histórico desde a Guerra de Marrocos ata a Guerra Civil, centrándose na perspectiva do protagonista Juan Faura.
No ano 2010 foi nomeado Garda Civil Honorario por fomentar a imaxe do Corpo nas súas novelas.
Ademais de novelas é autor de narrativa infantil con obras como “La lluvia de Paris” (2000) ou “El videojuego al revés” (2009) entre outros. Tamén cultivou o xénero de non ficción en obras como “Del Rif a Yebala” (2001) ou “Sereno en el peligro”(2010) pola que recibe o Premio Algaba 2010.
Colaborou na publicación de artigos en revistas como a Revista de Cultura, Revista del Cine Español, Nueva revista de política, cultura y arte, entre outras.
En 2017 é galardoado coa Gran Cruz da Orde do Dous de Maio outorgada pola Comunidad de Madrid por ser considerado un dos “heroes dos nosos días”.
De Lorenzo Silva podedes consultar outras obras dispoñibles nas nosas bibliotecas a través do catálogo ou de calquera outro título que teñades en mente porque xa está en marcha a petición de préstamo por teléfono, correo ou formulario web e que poderedes recoller a partir do 1 de xuño con cita previa.
Desconfinamos a lingua Lendo para ti
Con motivo do Día do Libro, o pasado 21 de abril, botaba a andar a proposta de lectura en voz alta para adultos Lemos para ti. A idea naceu co obxectivo de acompañar a través da voz e achegar lecturas á cidadanía, especialmente a todas aquelas persoas non conectadas a través da Internet e/ou das redes sociais. O proxecto viu a luz en plena crise sanitaria provocada polo Covid-19 para combatir dalgún xeito ese distanciamento social ao que nos vimos obrigados, para poder achegarnos un chisquiñoo, aínda que só fose a través das ondas, a toda a comunidade de usuarios e usuarias das nosas bibliotecas.
A través desas pequenas lecturas ao tempo que achegamos os libros ás persoas tentamos chegar tamén a maiores das historias que se contan, ideas, sentimentos, emocións e forza a través da palabra e da voz que a narra.
Até o de agora a periodicidade foi semanal, mais esta semana co gallo do Día das Letras lanzamos un audio diario en galego. Unha proposta encaixada dentro da campaña #DesconfinarALingua que a rede de bibliotecas municipais levou a cabo durante toda a semana e que remata hoxe co día grande. Durante toda esta semana desconfinamos a lingua amosando a nosa cara nas redes, con libros, discos, publicacións, filmes… na nosa lingua, como xeito de os mostrar, recomendar e dar a coñecer.
Hoxe queremos compartir con vós as lecturas que nos acompañaron durante esta semana para desconfinar a Lingua e que podedes escoitar e compartir por diversas canles:
- Fragmento do relato “Grieih”, incluído na obra “Percival e outras historias” do escritor e político galego X. Luís Méndez Ferrín. A obra, dedicada a Ramón Piñeiro e Ramón Otero Pedrayo, foi publicada orixinalmente na colección Illa Nova da Editorial Galaxia no mes de febreiro de 1958. X. L. Méndez Ferrín sorprendía así ao mundo literario co seu primeiro libro de narrativa.
- Poema “Deitado frente ao mar” do escritor ourensán Celso Emilio Ferreiro (Celanova, 1914 – Vigo, 1979), máxima figura da poesía social e políticamente comprometido coa cultura de Galicia. Foille dedicado o Día das Letras Galegas de 1989. Un feito que vén confirmar a gran repercusión da obra do celanovés é a cantidade de versións musicadas que acadaron algúns dos seus poemas máis emblemáticos como é o caso de “Deitado frente ao mar” polo grupo de hip hop de Ordes Dios ke te crew.
- Conto baseado nunha historia de transmisión oral, “O pirata Moitabarba” recollido no libro “Contos para nenos que dormen deseguida”, de David Pintor (A Coruña, 1975) e Carlos López (Boimorto, A Coruña, 1967), dous humoristas gráficos máis coñecidos por Pinto Chinto. O libro foi publicado na editorial Kalandraka e contén un total de vinte e oito contos breves.
- Fragmento de lectura da novela de corte social “Remexido de Patacas” de Eli Ríos, unha das voces de maior proxección dos últimos anos. En apenas oitenta páxinas Eli Ríos conta unha historia, na que a protagonista ten que derrotar ao monstruo que convirte a súa vida nun pesadelo constante e loitar xunto a unha amiga pola súa liberdade. É unha novela con moita crítica e denuncia social. Neste caso os temas que se tratan son: a violencia de xénero e o sistema social patriarcal no que vivimos. Eli Ríos mantense fiel á súa interpretación da actividade literaria como canle de compromiso, crítica e cambio social.
- Fragmento do poemario “ELexías a Lola” da autora galega Xohana Torres Fernández. Poeta, dramaturga e escritora, Xohana é unha referencia obrigada na historia da literatura galega da segunda metade do século XX, recoñecida co Premio da Crítica, en 1980, polo poemario “Estacións ao mar”.“Elexías a Lola” é un traballo editado por Engaiolarte que inclúe poemas inéditos e que supuxo regreso ás librerias da escritora ferrolá despois de 14 anos. A obra contén ademáis un fragmento do discurso de ingreso da poeta na Real Academia Galega, no que tamén tivo palabras, e versos, de recordo para a muller da que herdou a fala e a sabedoría popular, a súa avoa.
- Fragmento do relato breve “Agarda longa ao sol”, recollido no libro “Vento ferido” do escritor ourensán Carlos Casares (Ourense, 1941 – Nigrán, 2002).A obra inclúe un total de doce relatos breves e foi publicada inicialmente no ano 1967 pola Editorial Galaxia. Casares comezou a súa carreira literaria moi novo, pois en 1965 publicaba os seus primeiros relatos na revista Grial. Ademais da súa condición de novelista, Casares cultivou a literatura para nenos. Ademais foi colaborador habitual na prensa, dirixiu a editorial Galaxia, foi presidente do Consello da Cultura Galega e ingresou na Real Academia Galega en 1978.
- Fragmento de “A filla da patrona”, de Xoan Xesús González, versátil avogado, xornalista e escritor, colaborador frecuente en xornais e revistas, e comprometido políticamente cos valores agraristas e republicanos, que espallou nos seus escritos. As novelas, en cambio, non participan deste obxectivo e seguen a tradición folletinesca dominante na literatura popular da época. “A filla da patrona” é a segunda obra do autor publicada na editorial Lar e saíu do prelo en setembro de 1926, facendo o número vinte e cinco da colección de novela breve. A obra é un folletín onde atopamos moitos dos elementos habituais no xénero: a nai abnegada que despois de morrer deixa a filla desvalida; a orfa rescatada polo cabaleiro; a rexouba dos veciños empecendo a relación dos namorados e, por último, o trunfo final da orfa para escarmento do melindroso cabaleiro.
- Fragmento de “Cartas a Lelo” de Xosé Neira Vilas. Lelo vén sendo aquel amigo de Balbino (o das Memorias dun neno labrego), o que con el xuntaba herbas para o fumazo da noite de San Xoán, o que o salvou de morrer afogado no río, o que soñaba con ser músico, ou mariñeiro ou aviador. Mais Lelo se vai cos pais para o Brasil. E os dous amigos cartéanse. Balbino comeza a contarlle todo ao seu compañeiro de aventuras que está lonxe, máis alá do mar. Un día vai á súa aldea e fala desta correspondencia. E outro rapaz, Toño, comeza tamén a escribirlle a Lelo. E Lelo contéstalle dende o Brasil. Estas son, pois, as cartas de Toño nas que algunha vez alude ao contido das que recibe do seu amigo.
Agardamos que desfrutarades coas escoitas dos fragmentos que con tanto agarimo foron lidos e convidámosvos a compartilos para axudar a nutrir este espazo para todos que é #LemosParaTi.
Feliz Día das Nosas Letras!!
Carvalho Calero: Vieiros de esperanza
A singular vida dun prócer da lingua e a cultura galegas como Ricardo Carvalho Calero semella estar marcada polo signo do extraordinario desde o seu nacemento. O escritor, profesor, investigador e tantas cousas máis veu ao mundo en 1910, o ano do penúltimo paso do cometa Halley pola Terra, referencia que para el tiña a súa importancia, xa que, de feito, nalgunha ocasión comentou que ás veces gustáballe denominar á xeración cultural á que el mesmo pertencía, a do Seminario de Estudos Galegos, como a xeración Halley.
Por iso, non deixa de resultar curioso que o ano da súa homenaxe polo Día das Letras Galegas coincida con outra circunstancia excepcional, aínda que neste caso de cariz moi diferente, como é a pandemia coronavírica. A situación de alarma na que nos atopamos provocou que a celebración de todos os actos institucionais e culturais programados polo Ano Carvalho Calero tivese que ser adiada, non se sabe moi ben para cando, o cal, seguindo co xogo das correspondencias, poderíase interpretar coma unha especie de maldición, unha prolongación do postergamento ao recoñecemento da súa figura, polos motivos ben coñecidos, que tivo lugar durante moito tempo.
Dende as BMC queremos desconfinar ao profesor Carvalho Calero compartindo convosco o documental Vieiros de Esperanza, inédito na rede ata esta mesma semana, xunto cunha entrevista co seu director, o ferrolán Antón Rodríguez Fernández, e no que se ofrece un percorrido pola súa traxectoria vital a través da mirada dunha serie de persoeiros da cultura galega (Victor Freixanes, Pilar García Negro ou Darío Villanueva, entre outros), quenes fan unha reflexión en profundidade sobre a súa enorme aportación á nosa lingua e cultura.
Documental: Vieiros de Esperanza
Entrevista con Antón Rodríguez Fernández
– Vieiros de Esperanza gravouse en 2014, seis anos antes da celebración do ano Carvalho Calero que está a acontecer neste 2020. Como xurde a idea de adicarlle un documental a unha figura como a súa, de recoñecidisimo prestixio no eido da cultura pero cun perfil máis ben discreto de cara a opinión pública?
A idea xurdiu a comezos do verán de 2013. Encamiñábame a rematar a carreira de Comunicación Audiovisual na UDC e polo meu interese no xénero documental decidín que o proxecto final fose Vieiros de Esperanza.
Sentín a necesidade de sumarme ao recoñecemento de Carvalho a partir da creación audiovisual primeiro por ser ferrolán e tamén por ser un autor que estivo no debate de dedicarlle ou non o Día das Letras Galegas durante case vinte anos. O documental era unha maneira máis de homenaxealo a nivel popular.
– Cara ao final do documental especulábase de xeito premonitorio coa posibilidade de adicarlle o Día das Letras Galegas nun futuro, aínda que mais ben remoto naquel momento ao tratarse dunha figura cando menos incómoda, por non decir polémica, polas posicións reintegracionistas que adoptou. Que cres que mudou na sociedade galega ou na academia neste tempo para que agora, aparentemente, se acepte con total naturalidade o recoñecemento o seu labor?
Os cambios de posicionamento na Real Academia Galega poden chamar a atención, sobre todo, porque durante bastante tempo existiu división e polémica cando se falaba de don Ricardo. Alegrámonos que a día de hoxe Carvalho non supoña un atranco para as institucións culturais galegas e ogallá sexa o reflexo dunha aceptación por parte da sociedade. Penso que a sociedade mudou moi pouco en seis anos, en cambio vexo que se dan pequenos pasos na universalización do galego, que toma contactos co portugués por exemplo en series de grande éxito televisivo. Sería interesante que a Academia dialogase coas galegas e galegos para explicar a evolución favorable cara Carvalho Calero.
– Chama a atención que a consideración global da súa figura, cunha traxectoria tan prolífica e produtiva en tantos terreos, quedase distorsionada precisamente por esa postura intelectual respeito á lingua galega. Pensas que o recoñecemento das Letras Galegas repara ou recupera nalgunha medida todo o seu traballo?
Falar de Carvalho Calero é falar do cultivo de todos os xéneros literarios. Cada colectivo penso que reivindica os terreos cos que concorda máis ou que lle resultan máis brillantes. Todo o mundo coincide na súa espectacular Historia da Literatura Galega Contemporánea (1963), pero despois cadaquén elixirá. Mesmo dan a opción de escribir Carballo Calero ou Carvalho Calero, dependendo da sensibilidade ortográfica.
– No documental fálase de que a postura lingüística de Carvalho Calero, de achegamento á lusofonía, xerou no seu momento un debate que dividía á academia e que podía dividir á sociedade galega. É posible que agora ese debate se poida producir dun xeito menos traumático e máis construtivo?
Considero que si. Polo menos debería ser un debate de análise na educación galega, aínda que ás veces continúo a ver nas redes xente que se enlea polo tema ortográfico, de chegar incluso a faltar o respecto por empregar o modelo de galego reintegrado.
Aínda que este “annus horribilis” trastoque a homenaxe educativa, habería que manter a análise do pensamento carvalhiano polo menos nos cursos máis avanzados da ESO e Bacharelato. Debería resultar interesante comparar o que se di en Vieiros de Esperanza e o que opinan a día de hoxe as persoas que antes o tentaban silenciar. Iso penso que se poderá ver a través dos productos culturais que están a xurdir este ano.
– O propio Carvalho Calero laiábase de ser considerado un herexe, un cismático, mesmo un corruptor da mocidade por parte da cultura oficial. Pensas que esa imaxe é un pouco anacrónica na actualidade ou aínda está vixente?
Na miña opinión, esa cita está encadrada nun contexto de duros debates con respecto á lingua. A división entre reintegracionistas e isolacionistas era moito máis forte. Penso que na actualidade hai maior cordialidade, e o Ano Carvalho das Letras está servindo para conectar digamos que as dúas institucións da lingua que durante anos estiveron distanciadas, a Real Academia Galega e a Associaçom Galega da Língua. Incluso tocando a idea do Binormativismo, a convivencia das dúas normas ortográficas.
Antón Rodríguez Fernández, director de Vieiros de Esperanza
– Das moitas facetas que presenta un personaxe tan poliédrico como el (poeta, novelista, dramaturgo, investigador, profesor, etc.) cal é a que máis che interesaba salientar ou a que che parece máis interesante?
Elexiría a faceta de estudoso da lingua e a de poeta. Carvalho considerábase poeta e xa dende ben pequeño cultivou poesía. Os anos 80, anos da súa xubilación, foron moi produtivos e hai numerosos artigos en defensa da nosa lingua que son unha marabilla. A obra Scórpio (1987) conclúe a súa traxectoria novelística e é de obrigada lectura.
– Cal foi a túa percepción da consideración que lles merecía Carvalho Calero aos participantes no documental, moitos deles figuras salientables da sociedade e da cultura galegas?
Todos coincidiron e coinciden no seu enorme legado, como din no documental, a pesar da súa defensa do Reintegracionismo. A obra de Carvalho é monumental e ten moitísimas posibilidades tanto de gustos coma de estudo.
– Como foi o proceso de gravación? Cales foron os principais atrancos que tivestes que resolver?
A investigación sobre o autor leveina a cabo dende o verán do 2013 mais a filmación reduciuse a uns días entre marzo e abril do 2014. En xeral non tivemos grandes atrancos, gravamos en Ferrol, A Coruña, Compostela e Lugo e o material era tanto propio como da universidade. Hai máis estudosas, estudosos de Carvalho que nos gustaría ter entrevistado, pero por circunstancias diversas tivemos que delimitar e tirar para adiante porque en xuño tiñamos que ter todo preparado para a súa presentación ante o tribunal.
Teño que agradecer a Javier Gómez e Sergio Arango, compañeiros de proxecto que colaboraron aportando tamén as súas dotes técnicas.
– E cal foi o seu percorrido en canto a difusión ata este Día das Letras Galegas adicado a el?
O documental presentouse en Ferrol en 2015, e a partir desa data moveuse por algúns centros culturais ferroláns e por outras vilas galegas, incluso fun convidado polo colectivo Fenda, grupo de galegas e galegos en Madrid, para presentalo no casino da mesma cidade.
Para este ano tiñamos unha serie de presentacións e actos pero debido á pandemia todo ficou suspendido. Ogallá que toda clase de eventos dedicados a Carvalho continúen no futuro, como fixeron e fixemos anos atrás. Porque Carvalho Calero merece estar presente na sociedade galega e ser unha referencia na defensa da nosa lingua, antes, hoxe e sempre.
– Que che gustaría terlle preguntado a Carvalho Calero se tiveras a oportunidade?
Gustaríame preguntarlle que opina da situación actual da lingua e o seu futuro, se continuaría coa súa visión pesimista do devir do idioma galego ou se acentuaría aínda máis esa negatividade.
Tamén falar en detalle dos anos de estudante en Compostela, os anos do Seminario de Estudos Galegos e do Partido Galeguista. Ou adiantarlle que sería homenaxeado co Día das Letras Galegas, e que desgrazadamente coincidiría cunha pandemia, pero que a súa figura está presente en moitos de nós como estandarte do pobo galego.
– E xa para rematar, teño entendido que o teu último proxecto ata o de agora foi outro documental sobre Miguel Delibes. Que tal foi a experiencia e que novos proxectos tes agora entre mans?
Si. Fun produtor e un dos guionistas da curta documental ¡Aúpa, Delibes! (2015), que presentamos na Seminci de Valladolid ese mesmo ano. O proxecto fixémolo entre tres compañeiros: Daniel Rivas, Ignacio Navarro e máis eu.
O pasado setembro filmei a curta Aquilino de Seixas (2019), encadrada no Chanfaina Lab de San Sadurniño. Un encontro de cineastas dende nivel amateur até figuras profesionais do audiovisual galego, e non só.
E para o futuro xa estou a pensar novas ideas que oxalá cheguen a bo porto, aínda que tamén teño bastante traballo no estudo dunha oposición.
Do teatro lido ás ondas: Carvalho Calero
Era o ano 2017 cando na biblioteca Sagrada Familia decidimos poñer en marcha un obradoiro de teatro lido. Considerabamos que o teatro lido encaixaba perfectamente no proxecto da biblioteca, como unha forma de estimular a lectura, achegarse ao xénero dramático, practicar a lectura pública sobre todo en galego e proporcionar un medio máis para o goce do tempo libre en grupo.
E levamos xa catro edicións deste obradoiro, que xa se converteu nun club, que se reúne semanalmente, os luns a partir das 19.30 horas, para practicar esta afección. Facémolo combinando a lectura en si de textos teatrais, con exercicios e prácticas de formación actoral. Así, aínda que o propósito é a lectura expresiva, non desbotamos xogos de expresión corporal ou de improvisación. O obxectivo final –á parte de sobre todo divertirse moito– é representar un espectáculo ao final do curso. Non nos centramos nin nunha obra concreta nin nun xénero en particular. Para estimular máis a participación e formarnos máis, escollemos fragmentos de todo tipo de textos, desde dramáticos a cómicos, e non só estritamente teatrais: tamén usamos poesías, contos e ata nos atrevemos a cantar!!
E como as persoas do club son moi ousadas, ás veces pasamos a barreira do “lido” para pasar á representación teatral completa, con escenografía e vestiario incluídos.
Trátase, como vedes, dunha experiencia moi aberta, que pode chegar ata onde queiramos. O teatro para nós non ten límites!!
Este ano comezamos o curso traballando arredor da radio. Porque a radio foi unha grande impulsora do teatro lido, a través do radioteatro, das radionovelas… E niso estabamos traballando cando nos pillou esta situación. Pero como recursos non nos faltan, decidimos aproveitar da mellor maneira a adversidade e converter o proxecto de montaxe, nun programa radiofónico en sentido literal. E para iso contamos coa inestimábel axuda de don Ricardo Carvalho Calero, a quen precisamente este ano –que mala sorte tivo o home– se lle dedica o Día das Letras Galegas. Non se poderá celebrar de maneira presencial ata o mes de outubro, pero si de maneira virtual, e para iso que mellor que o noso club de teatro, xa adoito nas artes radiofónicas despois do traballo de todo o curso.
Así, cada unha e cada un desde a súa casa, logo de perfilar un guión e de documentarnos abundantemente nas redes, achegou o seu baguiño para a pipa do viño, e construímos entre todos un noticiario especial Día das Letras Galegas, dedicado a don Ricardo Carvalho Calero.
Xogamos coa ficción e a realidade, porque a radio é o que ten: que se pode facer maxia. E así poderemos escoitar tanto á nosa querida Mercedes Queixas, profesora, investigadora, escritora e académica igual que o foi don Ricardo, como a unha carioca lendo Scórpio, un antigo alumno do colexio Fingoi, a música lusófona de A minha Embala, ou –isto é marabilla pura– unha entrevista en vivo a Carvalho Calero! E moitas cousas máis que poderedes escoitar.
Dicímosvolo en serio: se tedes ganas de coñecer máis a figura de Carvalho Calero, non só na súa faciana de escritor, senón como persoa, esta é a vosa mellor –e máis entretida– oportunidade. Dinme as rapazas do club de teatro que poderiamos montar uns anuncios radiofónicos sobre Carvalho, pero xa é moito… Hai que deixar algo para cando volva comezar o curso, pasado o verán e cando saibamos como vai ser esa “nova normalidade”. O que é certo é que sexa cal sexa, o club de teatro vai seguir funcionando, e desde aquí invitámosvos a participar nel. Non tedes curiosidade? Atrevédesvos? Tedes valentía para probar? A diversión está garantida! E quen sabe, se cadra nuns meses estades facendo a competencia, ou mesmo desbancando, ás grandes estrelas da radiodifusión ou da escena!!
E agora, pasádeo ben con don Ricardo Carvalho Calero, que seguro que tras escoitar o noso noticiario ides collerlle cariño, xa veredes.
E se queredes escoitalo sen imaxes, podedes acceder ao podcast desde iVoox:
