Category Archives: Club Monte Alto
Gloria Fuertes e o 8M: as minusvaloradas
Moitas das últimas escollas para o club de lectura de Monte Alto estiveron centradas na reivindicación de mulleres coñecidas, pero quizais non tan recoñecidas en ámbitos que van máis alá do que os manuais de literatura ou mesmo a crítica nos queren achegar. A primeira foi Emilia Pardo Bazán co seu El encaje roto, unha escolma de relatos contra a violencia de xénero que nos amosou á escritora coruñesa desde unha vertente feminista que moitas persoas descoñecían. Esta semana, a do Día da Muller, é a quenda de Gloria Fuertes.
A todos e todas as asistentes ao club lles soaba o nome da poeta madrileña, pero a meirande parte só a relacionaba con programas da televisión dirixidos ao público infanti (Un globo, dos globos, tres globos ou La mansión de los Plaff, entre outros). Grazas a El libro de Gloria Fuertes, cunha marabillosa edición de Blackie Books que mestura poesía, biografía, fotografía e debuxos da propia autora, puidemos achegarnos a esoutra faceta da Fuertes máis descoñecida, pero non por iso menos valiosa ou de menor calidade: a súa poesía para persoas adultas.
Tivemos ocasión de reflexionar sobre cuestións como por que sempre se relaciona a LIX (Literatura Infantil e Xuvenil), moitas veces considerada un xénero “menor”, coas mulleres. Lembramos tamén a Pardo Bazán, sempre coñecida polo Naturalismo e historica (e convenientemente?) esquecida no eido da súa defensa feminista, e mesmo debatemos sobre artigos que menosprezaban a necesidade de reivindicar as mulleres nas letras porque “xa” existen as mulleres nas letras, coma se para acadar a verdadeira igualdade chegase con facer acto de presenza (por poñer un exemplo, basta con revisar o número de mulleres aos que se lles dedicou o Día das Letras Galegas ao longo da historia: 5 de 59).
E para celebrar este (aínda) tan necesario 8M, basten só as palabras de Gloria Fuertes:
A Jenny
Nadie le ayudó
pero él se hizo mujer
Cantar cantaba,
era la preferida de los hombres del night-club.
Me dijo:
—En toda mi vida
sólo he leído un libro,
el tuyo.
Entonces…
Le acaricié de verdad
sus pechos de mentira.
Gracias, amor
Gracias, amor
por tu imbécil comportamiento
me hiciste saber que no era verdad eso de
“poesía eres tú”.
¡Poesía soy yo!
Me dijeron:
—O te subes al carro
o tendrás que empujarlo.
Ni me subí ni lo empujé.
Me senté en la cuneta
y alrededor de mí,
a su debido tiempo,
brotaron las amapolas.
Porque todo asusta, pero non podemos deixarnos vencer polo medo.
El gran viaje de estudios de García Lorca
Nas últimas semanas, tanto no club de lectura da biblioteca de Estudos Locais coma na de Monte Alto tivemos a oportunidade de ler El gran viaje de estudios de García Lorca, editado por Alvarellos Editora.
Este libro, ilustrado e con anotacións ao coidado de Henrique Alvarellos, é unha crónica de primeira man da viaxe de estudos feita por Federico García Lorca e algúns estudantes máis grazas ao seu profesor Domínguez Berrueta en 1916. Na primeira parte, os escritos do seu compañeiro de estudos Luis Mariscal amosan as paradas, visitas e experiencias que vive o grupo na súa ruta, que é a que segue:
Madrid — El Escorial — Ávila — Medina del Campo — Salamanca — Zamora— Astorga — Ourense — Redondela — Santiago de Compostela — A Coruña — Lugo — León — Sahagún — Venta de Baños — Burgos — Segovia.
Na segunda parte, podemos ler, entre outros, as cartas e telegramas orixinais que Lorca envía á súa familia durante o traxecto, contando o que sente, o que ve, e as impresións que lle produce Galicia, á que volverá tres veces máis ao longo da súa curta vida. Ademais, é nesta viaxe na que o granadino decide deixar a música (ao longo do traxecto dá varios concertos para os seus compañeiros e xentes dos lugares que visitan) e dedicarse á escrita. Tamén hai artigos ou fragmentos do que será o seu primeiro libro Impresiones y paisajes, (1918).
Os e as asitentes ao club coincidiron que esta foi unha forma diferente de achegarse á figura do granadino, ademais de descubrir cousas do poeta que non sabían. Para completar a lectura, tamén lemos outros textos sobre a relación de Lorca con Galicia que se poden atopar na rede:
- Un ejemplar de los seis poemas galegos de Lorca convertidos por Seoane en una obra de arte, de Rodrigo Gutiérrez Viñuales.
- O pórtico poético dos Seis poemas galegos de F. García Lorca, de Luís Pérez Rodríguez. Libro de 410 páxinas editado polo Consello da Cultura Galega con música incluída.
- A Rosalía de Federico: la herencia de Rosalía de Castro en los Seis Poemas Galegos de Federico García Lorca, de Giulia Vezzaro.
Ademais, na biblioteca de Estudos Locais puidemos contar coa participación do escritor Xavier Alcalá, que coñeceu a Ernesto Guerra da Cal e nos contou algún que outro segredo e anécdota sobre os Seis poemas galegos e sobre a amizade de Lorca, Guerra da Cal e Blanco Amor.
Finalmente, na biblioteca de Monte Alto rematamos a xornada lorquiana vendo o seguinte documental.
El encaje roto (Emilia Pardo Bazán) e Senlleiras (Antía Yáñez) para celebrar o 25N
Durante as últimas semanas, nos clubs de lectura das bibliotecas de Monte Alto e Estudos Locais puidemos ler dúas das obras recomendadas na guía de lectura #Tidecides: El encaje roto, de Emilia Pardo Bazán, e Senlleiras, de Antía Yáñez.
El encaje roto, Emilia Pardo Bazán
El encaje roto é unha escolma de relatos da coruñesa onde o fío condutor é a violencia contra as mulleres en todas as súas formas: de pais a fillas, de prometidos a prometidas, de marido a muller, desde a propia sociedade… Foi unha lectura que impactou moito ás lectoras e lectores, xa que non coñecían esa vertente feminista e reivindicativa de Pardo Bazán. Dixeron dela:
La violencia, venga de donde venga, es lo peor del ser humano. Pero cuando es de padres a hijas/os es una aberración. Al leer este libro pensé que seguimos igual que en tiempos de doña Emilia Pardo Bazán. Sólo hay que mirar lo que ocurre a nuestro alrededor.
Marta López Castro, asistente ao club de lectura de Monte Alto.
Mientras que la cultura albergue, una enseñanza privilegiada masculina, la mujer seguira siendo “carnada” de esta.
Elena Seisdedos, asistente ao club de lectura de Monte Alto.
O libro deu pé para a reflexión sobre a forma en que se ensinan os clásicos da literatura na escola, xa que nunca nos falaron do feminismo de Pardo Bazán, unha adiantada que en 1909 xa escribira un relato titulado, precisamente, La feminista. Ademais, tamén puidemos debater sobre se, tal e como se afirma ultimamente, as novas xeracións veñen máis machistas que antano. Aquí podedes descargar e ler o “I Informe Jóvenes y Género. La (in)consciencia de equidad de la población joven en España”, realizado polo Centro Reina Sofía sobre Adolescencia y Juventud de Fad, Banco Santander e Telefónica. Nel aparecen cifras como que o 56% das persas novas, sobre todo varóns, resístense a recoñecer a desigualdade, fronte a un 44% que se amosa militante fronte ao machismo (extracto de La Vanguardia).
Senlleiras, Antía Yáñez
A pesar do visto ata agora, a experiencia da autora de Senlleiras é outra. Nas súas visitas polos centros de ensinanza galegos grazas á súa obra, atopa que as novas xeracións están moito máis concienciadas hoxe en día sobre esta problemática que hai anos. Quizais a cuestión sexa que aínda non se fai todo o fincapé necesario na violencia psicolóxica, centrándonos case sempre na física, visible a simple vista. Ademais, as novas tecnoloxías fixeron agromar situacións machistas que antes non existían e das que aínda non se falou o suficiente.
En Senlleiras conflúe a vida de dúas mulleres de dúas épocas moi diferentes, Alana, comezos do s. XX, e Alda, influencer. Ambas son vítimas da violencia machista, e ao longo do libro podemos observar como esta se desenvolve, sen esquecer ese punto de misterio que é común na obra da autora burelá.
Pero, quen mellor que os e as asistentes aos clubs de lectura para falarnos deste libro?:
Compré Senlleiras este pasado Agosto en la feria del libro recomendado por el librero de la caseta, ya le había comprado en ediciones anteriores y siempre acertó al aconsejarme. Con Senlleiras dijo “é de unha autora nova”. Compré y leí el libro sin saber que conocía a la autora. Meses más tarde, Antía nos habló de su libro y quedé sorprendida por cómo una mujer tan joven,describe con tanto acierto (tristemente) el maltrato. Cómo puede ser que dos vidas del pasado y del presente tengan tanta semejanza. Las historias son bonitas a pesar de la dureza, el amor, la ignorancia, el clasismo, todos muy bien reflejados. Es muy gratificante reconocer nuestra Coruña en estas páginas y a la vez asombrarse por esos hechos desconocidos para muchas coruñesas como yo. Senlleiras es un libro ágil, ameno y que te deja un amargo sabor cuando lo terminas, quizás por el tema tratado y por la reflexión que se hace, “que poco hemos avanzado”, quizás por la pena de terminar un libro que te ha encantado.
Ángeles Massa, asistente ao club de lectura de Estudos Locais.
Senlleiras é una novela intensa, valente, e reivindicativa. Nembargantes, amena e de lectura fácil.
Marcial Fraga, asistente ao club de lectura de Estudos Locais.
Es una novela ágil y fácil de leer, hecho que contribuye a que su lectura se haga, a veces, compulsiva.
Asun Vivanco, asistente ao club de lectura de Estudos Locais.
Aunque el hilo conductor es la violencia de género pone de manifiesto muchas experiencias y emociones de los personajes tan bien definidos: los silencios, la soledad, los secretos, la amistad, las diferencias de clases, el amor por la naturaleza, la frialdad en algunas relaciones… Y todo dentro de un marco especial: Galicia.
Entrelaza perfectamente realidad con ficción; siglo XX con siglo XXI. Cada pieza encaja perfectamente en su lugar y pone en marcha un relato- puzle misterioso extraordinario.
Es una novela que precisó de mucha investigación y trabajo. Un lenguaje rico y perfecto, respetando el gallego de cada época.
Se la recomiendo a todo el mundo, lo pasas bien y a veces, mal. Te hace pensar.
Na obra tamén se intenta rescatar do esquecemento figuras feministas importantes da nosa historia coma a de Corona González, muller da que case nada se sabe máis alá dos artigos que escribiu para Céltiga ou A Nosa Terra, entre outros. Nesta última escribe sobre dous temas predominantes: a emigración e saudade de Galicia e a necesidade de educación das mulleres. Ademais, cabe salientar que na época eran moi poucas as mulleres que escribían en xornais e revistas, non digamos xa se o facían en galego. A teoría máis estendida era a de que Corona González fora a viúva de Ramón González, tal e como se afirma no libro, escrito no 2017. Non obstante, no ano 2018 o blog Biosbardia fálanos de que en realidade existiron dúas Coronzas González coetáneas, Corona González Estévez (xornalista) e Corona González Santos (viúva de Ramón González).
Corona González Estévez, foto de Aurelio Blanco Trincado en Somos Comarca
Corona González Santos e Ramón González. Colección particular, sacado de Corona González Santos e Ramón González: un matrimonio de mecenas, de Celia Castro.
Pero, igual que había persoas que defendían a educación e a cultura das mulleres nesa época, tamén había outras que avogaban por todo o contrario. É o caso de Nóvoa Santos, cuxo nome leva unha rúa da Coruña. Foi un afamado médico galego, renovador da patoloxía xeral do país grazas ao seu libro Manual de patología general. Porén, e a pesar da súa ideoloxía progresista, formou parte do conxunto de médicos positivistas que defendían posicións antifeministas “con base científica”, publicando obras como La Indigencia espiritual del sexo feminino. Las pruebas anatómicas, fisiológicas y psicológicas de la pobreza mental de la mujer. Su explicación biológica (1908), que podedes consultar aquí na súa totalidade, e La mujer, nuestro sexto sentido y otros esbozos (1929). En ambas pretende xustificar con razóns biolóxicas a inferioridade da muller. Non foi o único: persoeiros como José Gómez Ocaña ou Gregorio Marañón tamén defenderon estes postulados. Ademais, foi elixido deputado na II República pola Federación Republicana Gallega, chegando a defender nas Cortes que non debía concedérselle o voto á muller nos seguintes termos:
¿Por qué hemos de conceder a la mujer los mismos títulos y los mismos derechos políticos que al hombre? ¿Son por ventura ecuación? ¿Son organismos igualmente capacitados? (…) La mujer es toda pasión, toda figura de emoción, es todo sensibilidad; no es, en cambio, reflexión, no es espíritu crítico, no es ponderación. (…) Es posible o seguro que hoy la mujer española, lo mismo la mujer campesina que la mujer urbana, está bajo la presión de las Instituciones religiosas; (…) Y yo pregunto: ¿Cuál sería el destino de la República si en un futuro próximo, muy próximo, hubiésemos de conceder el voto a las mujeres? Seguramente una reversión, un salto atrás. Y es que a la mujer no la domina la reflexión y el espíritu crítico; la mujer se deja llevar siempre de la emoción, de todo aquello que habla a sus sentimientos, pero en poca escala en una mínima escala de la verdadera reflexión crítica. Por eso y creo que, en cierto modo, no le faltaba razón a mi amigo D. Basilio Alvarez al afirmar que se haría del histerismo ley. El histerismo no es una enfermedad, es la propia estructura de la mujer; la mujer es eso: histerismo y por ello es voluble, versátil, es sensibilidad de espíritu y emoción. Esto es la mujer. Y yo pregunto: ¿en qué despeñadero nos hubiéramos metido si en un momento próximo hubiéramos concedido el voto a la mujer? (…) ¿Nos sumergiríamos en el nuevo régimen electoral, expuestos los hombres a ser gobernados en un nuevo régimen matriarcal, tras del cual habría de estar siempre expectante la Iglesia católica española?
Discurso de Nóvoa Santos no debate sobre o voto feminino en España. Extraído de Wikipedia.
Non obstante, no seu equipo médico traballou con mulleres coma Elisa e Jimena Fernández de la Vega e mesmo fomentou as súas carreiras científicas, polo que a súa misoxinia é canto menos incoherente.
Afortunadamente, o movemento feminista e a loita contra a violencia machista experimentou un gran avance nos últimos anos, aínda que queda moito por facer.
Para María Jesús, asistente ao club de lectura de Monte Alto, estes dous libros son:
Una muestra de lo que puede causar el afán de dominar a otra persona hasta anularla como ser humano y los recursos que aún hoy la sociedad le brinda para seguir haciendo
María Jesús Carril.
Desde os clubs de lectura de Monte Alto e Estudos Locais, o noso desexo é que o 25N deixe de celebrarse pronto, pois isto significaría a erradicación total da violencia contras as mulleres do mundo.
Capitalismo Canalla, de César Rendueles
O pasado 6 de outubro, o club de lectura de Monte Alto retomou a súa actividade despois do parón obrigado pola COVID-19. As e os asistentes quixeron salientar as medidas de seguridade levadas a cabo pola biblioteca e amosáronse felices de poder volver participar nas reunións do club. Foi unha tarde agradable onde nos puxemos ao día despois destes meses sen vernos e, sobre todo, falamos de libros.
Nesta ocasión, puidemos debater sobre o mundo no que vivimos grazas ao libro Capitalismo Canalla, de César Rendueles.
César Rendueles naceu en Girona, medrou en Gijón e vive en Madrid. É doutor en filosofía e actualmente profesor de Socioloxía. Durante oito anos (2003-2012) dirixiu proxectos culturais no Cículo de Bellas Artes de Madrid.
Editou textos de autores clásicos como Karl Marx, entre outros, e traballou como traductor.
O seu primeiro ensaio, Sociofobia: El cambio político en la era de la utopía digital, (Capitán Swing) foi publicado en 2013. Nel reflexiona sobre o papel das redes sociais e Internet na acción política e comeza a expoñer xa a súa visión do capitalismo coma un sistema destrutor das relacións sociais. O libro foi elixido mellor ensaio do ano por El País.
Capitalismo canalla (Seix Barral, 2015) é o seu segundo ensaio. En 2016 publica En bruto: Una reivindicación del materialismo histórico (Catarata) e Los (bienes) comunes: ¿Oportunidad o espejismo? (Icaria), este último en coautoría co catedrático de ciencia política Joan Subirats. O seu último libro é Contra la igualdad de oportunidades: Un panfleto igualitarista (Seix Barral, 2020).
La meritocracia es un sistema de legitimación de los privilegios heredados.
César Rendueles en entrevista de Rodrigo Poncede León para elDiario.es (02/10/2020)
En Capitalismo Canalla, César Rendueles pretende explicar a súa visión do capitalismo a través das literatura, das lecturas que o marcaron durante a súa vida. Un resumo desta obra podería ser o que el mesmo di na páxina 22:
En realidad, vivimos en una civilización única en la historia. Por primera vez una inmensa cantidad de personas basamos nuestro sustento material y nuestra organización social en la práctica generalizada de tratar de obtener ventaja de los demás. No en los estadios, sino en los mercados de trabajo, inmobiliarios, de alimentos, de transporte, culturales, energéticos… Cada mañana, al salir de casa, nos enfrentamos a personas a las que tratamos de vencer en una sucesión sin fin de desafíos comerciales: venda caro, compre barato.
Capitalismo canalla, p. 22, César Rendueles
Ademais, e tendo en conta que os e as asistentes do club eran grandes admiradores e admiradoras de Quino, puidemos lembralo e contrapoñer a lectura do libro con grandes tiras humorísticas do autor de Mafalda, falecido o pasado 30 de setembro.
Desde o club de lectura de Monte Alto, seguiremos a reunirnos semanalmente, con todas as medidas de seguridade e sempre que as condicións así o permitan, para falarmos de libros. Que a COVID-19 non paralice a cultura!
Ano Galdosiano
Nesta semana que comeza, a do Libro (23 de abril), desde as bibliotecas municipais gustaríanos dedicarlle unha entrada do blog a Benito Pérez Galdós, xa que o 2020 é o Ano Galdosiano, en conmemoración do centenario da súa morte. Ademais, falaremos algo máis pormenorizadamente do seu libro El Abuelo, que foi lido polo Club de Lectura de Monte Alto nunha das súas últimas sesións.
Con motivo desta data, institucións coma o Ayuntamiento de Madrid levaron a cabo numerosas iniciativas para a súa conmemoración, coma este Seguir las huellas de Galdós en Madrid.
Galdós fotografado por Pablo Audouard cara a 1904. (Wikimedia Commons)
Non sería xusto chamalo só escritor, posto que Galdós foi novelista, dramaturgo, cronista, académico da Real Academia Española, político… Naceu nas Palmas de Gran Canaria en 1843 e é un dos maiores representantes da novela realista española.
Aos dezanove anos trasládase a vivir a Madrid, onde coñece a Francisco Giner de los Ríos, fundador da Institución Libre de Enseñanza (ILE), quen o anima a escribir. Durante os primeiros anos da súa estancia na capital frecuentou redaccións (escribiu en La Nación e en El Debate), teatros e faladoiros coma o Ateneo, onde coñece a Leopoldo Alas, Clarín, no que sería o comezo dunha profunda amizade.
Imaxe de Pérez Galdós na súa xuventude (circa 1863). Wikimedia Commons.
Nas súas primeiras novelas, como La Fontana de Oro (1870), o autor aínda bebe do romanticismo, aínda que con posterioridade transformaría o panorama literario apartándose desta corrente a favor do realismo e aportando á narrativa una gran expresividade e fondura psicolóxica.
En 1873 comeza a publicar os Episodios nacionales, corenta e seis novelas históricas redactadas entre 1872 e 1912, onde o autor trata a historia de España desde a batalla de Trafalgar ata finais do século XIX (a última serie de libros está inconclusa). Nelas, Galdós pretendía recoller a memoria histórica do pobo español a través da súa vida íntima e cotiá, mesturando vivencias de personaxes ficticios coa narración dos principais acontecementos históricos da época.
O autor continúa escribindo nos seguintes anos as súas novelas de teses (segundo a RAE, aquelas que teñen como obxectivo principal o desenvolvemento dunha determinada opinión ou ideoloxía). A este ciclo pertencen, á parte das primeiras obras que escribiu, outras como Doña Perfecta (1876) ou Marianela (1878).
Fotografía de Galdós cos irmáns Álvarez Quintero, que adaptaron Marianela ao teatro, na revista “Mundo Gráfico”, 18 de octubre de 1916 (exemplar da Biblioteca Nacional de España, AHS 42955)
É en 1881 cando publica La desheredada, que abre o ciclo das súas novelas españolas contemporáneas (ciclo da materia), entre as que destacan outros títulos como Fortunata y Jacinta (1886-7) ou Miau (1888). Neste tipo de obras, Galdós describe a sociedade madrileña na segunda metade do s. XIX baixo perspectivas naturalistas.
Afeccionado á política, afíliase ao Partido Liberal de Sagasta, gran amigo, e en 1886 é deputado por Guayama (Puerto Rico) nas Cortes. Con posterioridade ingresa no Partido Republicano e nas lexislaturas de 1907 e 1910 é deputado por Madrid pola Conxunción Republicano Socialista; en 1914 é elixido deputado por Las Palmas.
Na súa produción novelística, aínda dentro do ciclo de las novelas españolas contemporáneas, inicia unha segunda fase na que, influído pola lectura de León Tolstoy, abandona o influxo do naturalismo e inclínase polo espiritualismo (ciclo espiritualista), publicando entre 1891 e 1897 dez novelas desta nova estética entre as que destacan Tristana (1892) ou Misericordia (1897), que pecha esta etapa.
Dentro da súa produción teatral, os primeiros textos do autor non se conservan. En 1892 estréase no Teatro de la Comedia de Madrid a súa primeira obra madura: Realidad, despois da cal continuou traballando neste eido sen descanso, sendo moitas das súas representacións adaptacións das súas denominadas novelas dialogadas. A estrea máis recordada de Galdós, xunto con Casandra en 1910, foi a de Electra en 1901. Ambas obras criticaban os sectores tradicionalistas católicos do país, pero Electra foi representada nun momento histórico en España no cal, tras os avances liberais do período 1868-1873, crecía de novo a influencia do Vaticano. Esta obra sería tomada como exemplo de anticlericalismo e exaltaría os ánimos da sociedade, tanto nun sentido coma noutro, chegando a provocar que os sectores máis conservadores do país fixesen campaña en contra de outorgarlle o Premio Nobel de Literatura a Pérez Galdós cando foi proposto en 1912. Aquí podedes ver un artigo do diario ABC no que se explica o boicot sufrido polo canario. Tamén é moi interesante escoitar á xornalista Nieves Concostrina na súa sección Acontece que no es poco de La Ventana de Cadena Ser, onde explica de maneira divertida e moi clara, como é habitual nela, o acontecido na estrea de Electra. Podedes facelo aquí.
A súa defensa da Institución Libre de Enseñanza e do laicismo provocou que a Real Academia Española rexeitase a súa candidatura nun primeiro momento, aceptándoa finalmente en 1897.
Perdiérase todo el material histórico de esos años [siglo XIX], salvándose la obra de Galdós, no importaría. Ahí está completa, viva, real la vida de la nación durante los cien años que abarcó la garra del autor. Existen, para siempre, sus centenares y centenares de personajes históricos e imaginados, tan ciertos los unos como los otros. (…) Solo los más grandes en el mundo, y sobran dedos para contarlos, consiguieron otro tanto. Y aun más: le dejaría en la gloria novelera de su tiempo mano a mano con Tolstoi, porque, además de dar vida a seres para siempre presentes, supieron sacar a la luz el genio de su patria a través de sus luchas, glorias y desgracias. (…) Galdós ha hecho más por el conocimiento de España por los españoles –por el pueblo español– que todos los historiadores juntos.
Aub, Max (1966). Manual de historia de la literatura española (páx. 450-452)
EL ABUELO
Antes de falar de El abuelo, convén coñecer as características do estilo narrativo persoal do autor, xa que moitas aparecen nesta obra:
-
Estilo directo e natural, sobre todo nos diálogos, seguindo os postulados estéticos realistas.
-
Uso literario da linguaxe, tanto culta como coloquial, seguindo o modelo cervantino.
-
Dominio do diálogo de inspiración clásica.
-
Construción do relato nunha liña aberta ao humor e a ironía.
-
Habilidade para espir as súas reflexións e un inxente coñecemento de todo academicismo.
-
Tratamento coloquial do texto, recuperando recursos da narrativa oral ou o discurso familiar.
Tamén se pode percibir nesta obra un efectivo e sistemático manexo do simbolismo (evocador da súa propia desilusión pola debilidade de España) e unha conmovedora mágoa pola xente que pretende elevarse da bondade á santidade.
El abuelo é unha novela dialogada, é dicir, parece unha obra de teatro pero é practicamente imposible levala ás táboas tal cal foi escrita (demasiadas anotacións, moi longa, etc.), aínda que con posterioridade Galdós reescribiríaa para estreala nun escenario. Tamén foi levada ao cine por José Luis Garci en 1998, con Fernando Fernán Gómez no papel de Conde de Albrit e sendo candidata ao Óscar como mellor película de fala non inglesa.
Outros temas tratados nesta obra por Pérez Galdós son:
-
Representación da sociedade burguesa rural española de finais do s.XIX e das diferentes xerarquías e estratos existentes na poboación.
-
A honra extemporánea e esaxerada e un sentido do deber que vai máis alá do sentido común e mesmo da bondade. A busca da verdade a toda costa é necesaria?
-
A hipocrisía (o Conde é pobre pero quere seguir vivindo como rico, as actuacións do cura) e a deslealdade (da que o home acusa aos seus antigos criados), así coma a avaricia e a cobiza, representadas en Senén. É ilícito querer ascender?
El dinero lo ganan […] todos aquellos que con paciencia y fina observación van detrás de los que lo pierden…
Pérez Galdós, El abuelo.
-
O amor como un dos motores do mundo, xa que o Conde antepón finalmente este á honra.
-
A ironía e o fino humor co que é tratada toda a novela, tan característica no autor.
Para rematar esta breve conmemoración do ano Galdosiano en tempos de confinamento, recomendámosvos que fagades a visita virtual da súa casa museo de Gran Canaria clicando aquí.
Escritorio da Casa-Museo Pérez Galdós, co coñecido retrato do autor feito por Sorolla (Wikimedia Commons)
Sin noticias de Gurb, Eduardo Mendoza
No club de lectura de Monte Alto tivemos a oportunidade de ler un dos escritores máis coñecidos e internacionais das letras españolas: Eduardo Mendoza.
Eduardo Mendoza. Imaxe de Wikipedia ()
Eduardo Mendoza naceu en Barcelona en 1943. Tras licenciarse en dereito en 1965 pola Universidade Autónoma de Barcelona, viaxa por Europa e consegue unha beca en Londres para estudar socioloxía. Ao seu regreso en 1967, exerce a avogacía ata que en 1973 marcha a Nova York como tradutor da ONU.
É alí, nos Estados Unidos, onde publica en 1975 a súa primeira novela, La verdad sobre el caso Savolta (libro varias veces incluído como lectura obrigatoria na antiga selectividade galega). O título orixinal era Los soldados de Cataluña, que tivo que cambiar por mor da censura franquista. Este libro lánzao á fama, e é considerado por moitos como a obra precursora do cambio que daría a sociedade española e como a primeira novela da transición democrática.
Non obstante, Mendoza é coñecido tamén polo humor das súas composicións. El misterio de la cripta embrujada (1979) dá inicio ás obras que revelan esta faceta do autor, que terá continuación en El laberinto de las aceitunas (1982), La aventura del tocador de señoras (2001) e El enredo de la bolsa y la vida (2012).
En 1983 Eduardo Mendoza regresa a Barcelona, pero segue a gañarse a vida facendo traduccón simultánea en organismos internacionais. En 1986 publica La ciudad de los prodigios, novela na que amosa a evolución social e urbana de Barcelona entre as dúas exposicións universais de 1888 e 1929. Esta novela está considerada pola crítica literaria como a súa obra cumio, obtendo varios premios e sendo adaptada ao cine en 1999.
En 1990 comeza a publicar no xornal El País unha historia por entregas dun extraterrestre que aterra na Barcelona previa aos Xogos Olímpicos de 1992, que se convertirá en libro un ano despois, Sin noticias de Gurb, onde volve facer gala do seu hilarante humor.
As súas novelas superan a decena e tamén cultivou outros xéneros coma o relato, o ensaio ou o teatro.
Tú no sabes quién era Franco, con él no había libertades ni justicia social, pero daba gusto ver la televisión
Eduardo Mendoza
Aínda que non todos os e as asistentes ao club comparten o particular humor deste autor, o libro escollido, Sin noticias de Gurb, deu para unha sesión moi activa, onde puidemos debater e falar de moitos temas que aparecen na novela, entre eles:
-
Humor negro para criticar a sociedade, tratando temas coma a diferenza de clases, o machismo, o amor ou mesmo os tópicos dos pobos de España (retranca catalá?).
Porque los catalanes siempre hablan de lo mismo, es decir, de trabajo… No hay en la Tierra gente más aficionada al trabajo que los catalanes. Si supieran hacer algo, serían los amos del mundo.
Sin noticias de Gurb, Eduardo Mendoza
-
Uso da repetición, a hipérbole e o absurdo para crear ese humor.
15.02. Me caigo en una zanja abierta por la Compañía Hidroeléctrica de Cataluña.
15. 03. Me caigo en una zanja abierta por la Compañía de Aguas de Barcelona.
15. 04. Me caigo en una zanja abierta por la Compañía Telefónica Nacional.
15. 05. Me caigo en una zanja abierta por la asociación de vecinos de la calle Córcega.
Sin noticias de Gurb, Eduardo Mendoza
-
O éxito inesperado da novela por parte do autor, que el mesmo explica no prólogo desta edición conmemorativa.
Pasamos unha tarde moi entretida grazas aos avatares do pobre Gurb.
Resistencia, de Rosa Aneiros
Nas pasadas sesión do club de lectura da biblioteca de Monte Alto tivemos a ocasión de ler Resistencia, de Rosa Aneiros.
Rosa Aneiros naceu en Valdoviño en 1976. É xornalista e traballa no Consello da Cultura Galega. Colabora habitualmente en distintos medios de comunicación.
Imaxe sacada da Galipedia (Santos Díez e Eduardo Castro Bal)
Ten unha longa traxectoria literaria iniciada en 1999 coa publicación da súa primeira novela, Eu de maior quero ser. Seguírona outras moitas entre as que destacan Resistencia (Xerais 2003), Premio Arcebispo Xoán de San Clemente 2004; Ás de bolboreta (Xerais 2009), Premio Fundación Caixa Galicia de Literatura Xuvenil, Premio Fervenzas Literarias ao Mellor libro xuvenil 2009 e Premio The White Ravens (Internationale Jugend Bibliothek) 2010; ou Sol de Inverno (Xerais 2009), Premio Xerais de Novela e Premio Fervenzas Literarias á Mellor portada de adultos 2009.
Rosa Aneiros escribe para todos os públicos. Nos últimos anos gañou o Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade 2018 coa novela Tres bichicomas, dúas illas e unha serea, que acaba de ver a luz este mes de febreiro de 2020, e o Premio Merlín de Literatura Infantil 2019 co libro Xelís, o guieiro das botellas de mar.
Na novela que lemos, Resistencia, navegamos pola historia de Portugal a través dos seus personaxes, como Dinís e Filipa, que viviron no século XX durante as ditaduras de Salazar e Marcelo Caetano. Tal e como din na páxina da editorial:
Para os protagonistas a militancia política non foi unha opción senón unha esixencia e tiveron que pelexar contra a miseria e contra os seus propios sentimentos. E loitaron desesperadamente coa única arma da que dispuñan: a resistencia. Resistencia é unha novela de amores afastados na que todo o move o amor, que case sempre nace inocente e que axiña se vai tornando complexo é difícil. Unha novela memorable que se move entre a exaltación da resistencia política exercida por algúns personaxes e o amor entendido como algo cruel que converte as persoas en escravas.
Entre outras cousas, puidemos comparar a situación de Portugal coa de España da época.
DITADURA FRANQUISTA (1939-1975)
-
Golpe militar frustrado en 1936 que deu paso a unha guerra civil.
-
O comunismo era o inimigo. Nacionalcatolicismo.
-
Morre Franco, morre a ditadura.
-
A fin: a Transición.
DITADURA SALAZARISTA / ESTADO NOVO (1926-1974)
-
Golpe militar exitoso en 1926. Salazar non é 1º ministro ata 1932.
-
O comunismo era o inimigo. Separación Igrexa-Estado (existe o divorcio).
-
En 1968 é substituído por Caetano.
-
A fin: a revolución dos caraveis.
Tamén tivemos a oportunidade de falar do amor e das mulleres da novela.
-
A política e o amor como sentido da vida. Paga a pena?
-
As mulleres da novela, sufridoras natas.
-
Os personaxes secundarios e a súa riqueza.
-
O amor romántico. Existe?
Dinís sentía que aturaba por Filipa como razón de futuro, como luz que o guiaba e (…) tivo medo da obsesión que o embargaba. Foi consciente entón de que nos últimos anos aferrárase a Filipa como motivo de erguerse e deitarse e pensou (…) se ela era o mundo enteiro, se pagaba a pena que a vida quedase reducida ó azul dos seus ollos tan afastados no tempo e na distancia.
Sen dúbida, unha novela dura pero necesaria.
Tea Rooms, de Luisa Carnés
Durante as pasadas sesións do club de lectura de Monte Alto prestamos especial atención ás obras de escritoras, moitas veces invisibilizadas por mor do seu sexo, coma foi o caso de Luisa Carnés.
Luisa Carnés naceu en Madrid en 1905 no seo dunha familia moi humilde, feito que definiría a súa obra. Sendo a maior de seis, tivo que abandonar a escola con 11 anos e comezar a traballar. Foi autodidacta e buscou na literatura refuxio á miseria do seu arredor. Comezou lendo folletíns e novelas baratas e pouco a pouco chegou a autores coma Cervantes ou os rusos Dostoievski e Tolstói, referentes para ela.
Imaxe de Luisa Carnés como portada do seu libro Trece Cuentos
De 1926 a 1929 aparecen na prensa os seus primeiros catro contos, algo pouco común para persoas alleas ao mundo da cultura. En 1928 publica a súa primeira obra, Peregrinos de Calvario, que recibe moi boas críticas (chegan a dicir dela que é «posiblemente la mejor narradora del 27»). En 1930 aparece a segunda, Natacha, que colleita iguais éxitos. Nesa época comeza a traballar na CIAP (Compañía Iberoamericana
de Publicaciones), onde coñece o seu primeiro marido e pai do seu único fillo.
No verán de 1931, a CIAP pecha e Luisa emigra a Alxeciras coa familia do seu home, na espera de mellorar a súa situación económica. Nunca deixa de escribir, pero terá que compaxinalo con outros traballos. En 1932 regresa a Madrid, xa separada, e comeza a traballar de camareira-dependenta nun céntrico local de hostalería, o que será o xerme do seu terceiro libro, Tea Rooms (Mujeres obreras), publicado en 1934. Grazas, de novo, á boa acollida recibida pola crítica, ábrenselle as portas dos xornais e comeza a traballar de xornalista de forma continuada, colaborando en medios como Estampa ou Crónica.
Foi militante do PCE e ao estalar a Guerra Civil escribiu artigos e obras de teatro defendendo a República. Finalmente, en 1939 remata exiliada en México, previo paso por Francia. Alí vive ata a súa morte prematura en marzo de 1964 nun accidente de coche, do que se salvan o seu segundo marido e o seu fillo.
A súa obra abrangue unha decena de novelas, uns sesenta contos, tres pezas de teatro e
centenares de crónicas.
A SOMBREIREIRA DAS SINSOMBREIRO
Nos últimos tempos, estase a facer un traballo de recuperación dos traballos das mulleres contemporáneas á coñecida como Generación del 27. Grazas sobre todo á labor da cineasta Tània Balló, nomes coma o de María Teresa León, Rosa Chacel, María Zambrano ou a galega Maruja Mallo comezan a soar con forza. Son coñecidas como Las sin sombrero por unha anécdota que a mesma Maruja Mallo conta:
Un día se nos ocurrió a Federico, a Dalí, a Margarita Manso y a mí quitarnos el sombrero porque decíamos que parecía que estábamos congestionando las ideas y, atravesando la Puerta del Sol, nos apedrearon llamándonos de todo.
Non obstante, Luisa Carnés é a esquecida entre as esquecidas, xa que a súa obra e memoria non foi rescatada co resto de mulleres desta xeración. Algo lóxico: mentres elas andaban na Porta do Sol, Luisa estaba traballando no taller de sombreiros de súa tía para sustentar a familia. Todo un paradoxo.
Na presentación de 13 cuentos, segundo libro de Luisa Carnés publicado por Hoja de Lata, a escritora Laura Freixas expuxo a posibilidade de que este conxunto de mulleres puidese ser denominado Grupo del 26, data de inauguración del Lyceum Club Femenino, en contraposición ao do 27, integramente masculino.
Reparando el olvido, foto de Wikimedia Commons
Luisa Carnés diferénciase do resto dos e das súas coetáneas porque era de clase social baixa e sen formación regrada. Se a isto se lle une o feito de nacer muller e que apoiou a República tras comezar a Guerra Civil, entón pódese explicar o porqué da súa invisibilización. Tal e como di Becerra Mayor, profesor de Literatura na Universidad de Lieja e artífice de que a editorial Hoja de Lata descubrise a Luisa Carnés:
Luisa Carnés ha sido triplemente olvidada: por comunista, por exiliada y por mujer.
En Tea Rooms o primeiro que chama a atención desta novela é que a pesar de ser escrita entre 1932 e 1933 a súa temática parece estar en plena vixencia. É unha novela de marcado carácter social e feminista (sen usarse apenas en España ese concepto naquela época) na que se plasma a vida das mulleres de clase baixa do Madrid dos anos 30. A autora procura o xurdimento dunha nova muller, tal e como di Antonio Plaza no epílogo: a que busca a emancipación a través do traballo, pero un traballo digno. Tal e como se pode ler no libro:
Pero también hay mujeres que se independizan, que viven de su propio esfuerzo, sin necesidad de “aguantar tíos”. Pero eso es en otro país, donde la cultura ha dado un paso de gigante; donde la mujer ha cesado de ser un instrumento de placer físico y de explotación; donde las universidades abren sus puertas a las obreras y a las campesinas más humildes. Aquí, las únicas que podrían emanciparse por la cultura son las hijas de los grandes propietarios (…); precisamente las únicas mujeres a quienes no les preocupa en absoluto la emancipación, porque nunca conocieron los zapatos torcidos ni el hambre”.
As protagonistas:
MATILDE: rapaza de familia de clase baixa que non quere pregarse ao que a sociedade manda para unha “muller decente”.
ANTONIA: a máis veterana. Cre que quen alza a voz é quen máis perde.
A ENCARGADA: non ten nome. Coqueta e insinuante cos clientes, cruel coas subordinadas.
LAURITA: afillada do dono.
PACA: beata encargada dos sándwichs.
FELISA: “alegre y frívola (…). Poca estatura y forma varonil. Pecho y caderas planos”.
ESPERANZA: a asistenta. “Sucia, huraña y soez”.
TRINI, PACA, MARTA, CLARA… Mulleres con personalidade propia e diferenciada.
Outros: Cañete, “El Ogro”, Paco, Pietro…
Luisa Carnés reivindica en toda a obra a emancipación das mulleres, sobre todo dos pais, maridos, patróns e confesores. Somos persoas de noso. Para iso, di, é esencial a cultura e a educación, pero como diría Virginia Wolf, necesitamos “un cuarto propio” (diñeiro). Carnés explícao así:
Aquí, las únicas que podrían emanciparse por la cultura son las hijas de los grandes propietarios, de los banqueros, de los mercaderes enriquecidos; precisamente a aquellas que no les preocupa la emancipación, porque nunca conocieron los zapatos torcidos ni el hambre, que engendra rebeldes.
En xeral, unha obra ben acollida polos e polas asistentes ao club de lectura de Monte Alto que lles serviu para coñecer unha descoñecida das letras hispánicas.
Voces de Chernóbil, de Svetlana Alexiévich
O pasado 14 de xaneiro debatemos arredor do libro Voces de Chernóbil, de Svetlana Alexiévich, no club de lectura de Monte Alto, que ten lugar un martes cada 15 días de 18 a 20 horas.
Os e as integrantes do club tiveron a oportunidade de coñecer máis en profundidade o accidente da central nuclear de Ucraína e as súas consecuencias da man da xente que as sufríu, da xente que vivía e, nalgúns casos, segue a vivir alí.
Voces de Chernóbil é unha obra da escritora e xornalista bielorrusa Svetlana Alexiévich, Premio Nobel de Literatura en 2015.
Nada en 1948 na Ucraína da Unión Soviética, a súa escrita responde a un xénero literario propio, denominado “novela de voces”. Son textos a medio camiño entre a literatura e o periodismo nos que usa a técnica do collage, a mestura de diferentes testemuños individuais cos que consegue achegar máis á substancia humana dos acontecementos. Para iso viaxou por toda a Unión Soviética e sufriu nas súas propias carnes tanto a persecución do réxime ruso polos seus primeiros libros sobre a guerra coma os efectos físicos da exposición radioactiva na zona de Chernóbil.
La paradoja es que nada de lo que escribe lo dice ella, es la voz de otros. El trabajo de Svetlana es despojar a los relatos registrados en las grabaciones de toda interferencia, hasta de la grabadora, y escucharlos como sonido, casi música. “Quiero que mis libros sean como partituras”.
Isabel Vericat –Svetlana Alexiévich o las voces de un coro polifónico (conlaa.com)-
La guerra no tiene rostro de mujer (1985) é o seu primeiro libro, no que, a partir de numerosas entrevistas, abordou o tema das mulleres rusas que participaron na II Guerra Mundial. En Últimos testigos. Los niños de la Segunda Guerra Mundial (1985) continúa a tratar o mesmo tema grazas ás entrevistas que fixo nos anos 80 aos rapaces e rapazas sobreviventes ao conflito bélico.
A súa obra componse, ademais dos xa citados, de Los muchachos de zinc. Voces soviéticas de la Guerra de Afganistán (1989); Cautivados por la muerte (1993), onde fala dos suicidios tras a caída do comunismo; Voces de Chernóbil. Crónica del futuro (1997); e o seu último libro, El fin del “Homo sovieticus” (2013), na que fai un retrato xeracional das persoas que viviron a caída do estado comunista soviético.
Enfrontada ao goberno e á censura do presidente de Belarús Alexander Lukashenko, abandonou o país no ano 2000 e estivo vivindo en París, Gotenburgo e Berlín. En 2011 puido regresar a Minsk. A súa obra está traducida a máis de 20 idiomas. É a primeira escritora de non ficción cun premio Nobel nun século e a décimo cuarta muller que o recibiu desde a súa creación en 1901.
El pasado se ha visto impotente ante Chernóbil; lo único que se ha salvado de nuestro saber es la sabiduría de que no sabemos.
Voces de Chernóbil, Svetlana Alexiévich (páx. 55, Debolsillo 2014)
Entre os temas da novela, destacouse:
- Novela de voces. Como inflúe esa forma de contar sobre o lector ou lectora?
-
“Espírito soviético”. Relación co falado en Vi. Una mujer minúscula sobre a diferenza da “forma de ser” asiática e europea.
-
A Patria antes que o Individuo.
-
A bondade e a maldade humana. Somos bos ou malos por natureza? A relación cos animais contaminados.
Espere… Quiero que sepa una cosa… Yo no temo a Dios. A mí lo que me da miedo son los hombres.
Voces de Chernóbil, Svetlana Alexiévich (páx. 101, Debolsillo 2014)
Foi unha sesión que deu pé a un instenso debate e que os e as asistentes ao club desfrutaron, aínda que a lectura lles pareceu triste e por momentos, moi dura.
La casa de Bernarda Alba
Federico García Lorca terminó de escribir “La casa de Bernarda Alba” en junio de 1936, poco antes de morir asesinado aunque no se estrenó en España hasta 1964, aunque fue estrenada en Buenos Aires por la compañía de Margarita Xirgú en 1945. Inspirada en hechos reales que acontecieron en una familia granadina conocida por el autor, la obra se ha convertido en un clásico universal. Este drama divido en tres actos se considera además, la mejor obra obra del autor.
Al fallecer su segundo marido, Bernarda obliga a sus cinco hijas (Angustias, Magdalena, Amelia, Martirio y Adela) a vivir ocho años de riguroso luto encerradas en la casa familiar, convirtiendo esta en una cárcel que truncará la vida de todas ellas. En su encierro las acompaña Poncia (fiel criada de toda la vida), otra criada y una abuela anciana y demenciada. El calor asfixiante y las horas de encierro van haciendo mella en las conversaciones y los sentimientos de las hijas de Bernarda, cuya única ilusión es salir de la casa y tener una vida normal, disfrutar del amor y la libertad que los convencionalismos sociales y la hipocresía -encarnados en la figura de Bernarda, su madre- niegan a las mujeres de su condición social. Son muchos los temas que encontramos en esta obra pero hemos destacado estos: hipocresía, represión de las libertades individuales, autoritarismo, envidia, fanatismo religioso, convenciones sociales, erotismo, machismo/matriarcado y falsa moral de la sociedad. En el claustrofóbico y único escenario de esta obra, la casa familiar, Lorca logra transmitir al espectador la asfixia y la angustia que van llevando al límite a las hijas de Bernarda.
La obra nos gustó tanto que decidimos representarla y todos nosotros hemos participado en esta lectura dramatizada que, sin duda, nos ha hecho valorar más el trabajo de actrices, actores y directores que nos acercan al mundo de grandes escritores como Federico García Lorca.
